Lata temu, gdy z mężem kupiliśmy naszą działkę na Podlasiu staraliśmy się poznać wszystkie miejscowe zwyczaje, zwłaszcza te związane z pozyskaniem naturalnego pochodzenie pożywienia, przetwarzania go i rytuałów z tym związanych. Nie pochodziliśmy ze wsi, więc wszystko było dla nas nowe i interesujące. Sprzyjało nam też posiadanie sąsiada, Adama, który przyszedł na świat na wsi wielodzietnej rodzinie i wiedział wszystko o uprawie, przycinaniu drzew i krzewów, budowaniu domów na wsi i pracach okołodomowych i wielu, wielu innych, przydatnych rzeczach.

Na działce Adama rósł chrzan, mięta, wysiewał się co roku koper między rzędami posadzonych warzyw i truskawek. Mniej więcej w latach dziewięćdziesiątych produkty dostępne w sklepach zatraciły swój naturalny, jak za PRL charakter i zostawały stopniowo „ulepszane” tj podbarwiane i wzbogacane dodatkami, polepszającymi wygląd, ale nie zawsze jakość i smak. Jako pierwsze tym zabiegom poddane zostały kapusta i właśnie chrzan. Kapusta podzieliła się na kiszoną i kwaszoną, choć dawniej były to tylko regionalne określenia tego samego produktu, to „kiszenie” zaczęło oznaczać nie proces naturalnej fermentacji, a dodawanie octu i innych kwasów „kwaszenie” – co zostało do dziś. Wcześniej nikomu do głowy to nie przyszło takie zastępstwo, chociażby z tego względu, że kiszenie było tańsze, a przetwory przechowywano dłużej. Nikt nie potrzebował kapusty „na już”.

Drugim produktem, który zepsuto jeszcze bardziej niż kapustę, był chrzan w słoiczkach. Tak bardzo potrzebny, zwłaszcza w Wielkanoc, że niektórzy mawiali nawet błędnie w stosunku do tradycji, nie, że idą święcić jajka i sól, tylko chrzan – sądząc że on jest najważniejszym składnikiem wielkanocnego koszyczka – podobnie jak stawały się w tym czasie też pomarańcze – dawniej w święconce nieobecne.

Chrzan dostępny w sklepach, przestał być ostry, stał się łagodny. Mawiano, że był zafałszowany pietruszką, ale w istocie brało się to z parzenia go wrzątkiem. Żeby miał biały, ładny kolor, dodawano mleko w proszku, olej (nie wiadomo po co, być może żeby nie ciemniała wierzchnia warstwa w słoiku), no i najrozmaitsze przyprawy i e-ileś tam.

W moim domu rodzinnym typowo wielkanocnym dodatkiem była ćwikła z buraków z chrzanem i chrzan z jabłkiem w śmietanie. Ćwikła z buraków wymagała chrzanu ostrego i nie zabielonego mlekiem w proszku, bo wyglądała wówczas obrzydliwie ciapciata na biało. Białość kupnego chrzanu nie miała znaczenia, gdy dodawano doń ciemniejące tarte jabłko i śmietanę. Barszcz chrzanowy i sos chrzanowy też smakowały lepiej, gdy był on ostrzejszy. Tak więc do obu tych tradycyjnych dodatków wielkanocnych nie mogłam używać kupnego chrzanu, ale większości ludzi, nie gotującym samemu, to nie przeszkadzało. Woleli chrzan biały, łagodny, który można było jeść łyżeczką, a nie nakładać końcem noża.

Moja mama sama tarła chrzan, kupowany na targu i był to dzień płaczu. Owijała naczynie i tarkę ręcznikiem i manipulowała pod nim, nieraz kalecząc sobie kostki palców i często przerywając pracę, żeby obeschły łzy. Dowiedziałam się od niej, że na wsiach tarto chrzan na brzegu studni, ale do dziś nie wiem czemu. Może powiew, idący z chłodnej głębi pomagał na łzy – nie wiem.

Na mojej działkowej wsi dostawałam chrzan już utarty od zaprzyjaźnionej wioskowej zielarki i gospodyni, mającej całe jego pole nad rzeką, podobnie jak dostawałam syrop z pączków sosny, wino z dzikich porzeczek i sok z brzozy. Kiedy jednak zabrakło tej, bardzo wiekowej już kobiety i dorósł chrzan na grządce mojego sąsiada, zaczęliśmy sami go sporządzać.  W czasie pierwszego, wiosennego pobytu, zazwyczaj przed Wielkanocą, sąsiad wykopywał spłachetek chrzanu i siadał na słońcu, na ławeczce przystawionej do południowej ściany domu, z dwiema miskami. W jednej moczył się chrzan wykopany z ziemi, w drugiej oczyszczone korzenie.

W późniejszych latach siadałam tam z nim i razem skrobaliśmy jego chrzan. Większość korzeni nie była grubsza niż pół centymetra i nie nadawała się do utarcia, ale świetnie do kwaszenia ogórków, tylko do czasu nadejścia ich sezonu, należało zamrozić je w pęczkach. Grubsze korzenie sąsiad tarł na elektrycznej przystawce do maszynki do mięsa, ustawionej na ławce i podłączonej przedłużaczem do prądu z mieszkania (oczywiście gdy już podłączono nam elektryczność, co stało się kilka lat po wybudowaniu domu).

To tarcie chrzanu i nasze nieśpieszne rozmowy zapamiętałam z lat, gdy co roku z mężem, każdy wolny weekend spędzaliśmy na działce, często także zimą, jeśli dojazdu nie uniemożliwił kopny śnieg, nigdy nie odgarniany na leśnych drogach. Bardzo wczesna wiosna, to był sok z brzozy, nieco później tarcie chrzanu i zbieranie pączków sosny, w pełni maja, zbieranie szczawiu na nadbużańskich łąkach, mielenie go przez maszynkę do mięsa i pasteryzowanie go w małych słoiczkach. Po dokonaniu tych wszystkich trzech rytuałów czuliśmy, że wiosna nie tylko nadeszła, ale i zagościła się na dobre (co nie przeszkadzało, że na tamtych terenach ostatnie przymrozki trafiały się nawet w czerwcu, a pierwsze w sierpniu).

Tu na marginesie dodam, że na własne oczy przekonałam się, jak bardzo ociepla się klimat. W końcu lat siedemdziesiątych, gdy kupiliśmy kawałek pola pod dom i działkę, co roku wymarzała winorośl i orzech włoski, także kwiaty drzewek owocowych i zawiązki owoców. Od kilkunastu lat winorośl nie wymarzła nam ani razu, co roku rodząc piękne winogrona, z których kiedyś robiłam wino, a teraz syn robi sok. Także zmieniły się gatunki zwierząt, ptaków i owadów i ich pożywienie. Obecnie zjadają winogrona, aronię, wiśnie szklanki – których ongiś nie tykały.

Wiedziona popędem przywołanym przez wiosnę, nie mogąc udać się na działkę, kupiłam w internetowym sklepie dwa grube korzenie chrzanu i mimo, iż minęła już Wielkanoc, przystąpiłam do jego tarcia. Nie mam w mieszkaniu studni, ręcznik zastąpiłam foliową torebką, w którą wstawiłam pojemnik i końcówkę maszynki. Mimo tej zmiany, magia wiosennego tarcia chrzanu powróciła wraz z potokiem łez, gdy musiałam oczyścić wnętrze maszynki. Nie miałam tylko z kim rozmawiać przy obieraniu i tarciu, bowiem sąsiad pozostał na działce. Ale i on zapewne nie tarł już chrzanu, bowiem po kilku operacjach, które przeszedł, rodzina zlikwidowała jego grządkę mięty i chrzanu, sadząc w tamtym miejscu jakieś mizerne kwiatki.

Ja jednak dostałam od kogoś końcówki korzenia chrzanu i posadziłam w donicach na liście do kwaszenia ogórków i miętę do herbaty, nawet w dwóch gatunkach, w tym jeden pochodzący z Ukrainy. Patrzę teraz na mój mini ogródek, także z bazylią, której smak uwielbiam do pomidorów w każdej postaci, jako przywołanie wspomnień o prawdziwej wiośnie, kiedy nie mieliśmy bladego pojęcia, co naprawdę jest szczęściem.

Dziś symbol chrzanu w wielkanocnym koszyku rozumiem lepiej. Czuję ostrą białość, z którą widzimy naszą przeszłość i która czeka nas u kresu,a którą przyprawiamy nowe życie w postaci jajek ze święconki.

Kiedyś, w latach depresji uważałam, że nie czuję smaku życia, teraz czuję go aż za bardzo. Może taka jest właśnie starość?

Słoneczko przygrzało radośnie i nasze osiedle zaroiło się od bladych babć i dziadków, którzy postanowili uzupełnić zasób witaminy D w organizmie i przypatrzyć się światu. O kulach, na wózkach, z chodzikami i bez, chwiejąc się na nieprzyzwyczajonych do spacerów nogach, ruszyli w świat, niektórzy kończąc swoją peregrynację już na murku przed wejściem do bloku.

Moja koleżanka, Maria, postanowiła urządzić mi wycieczkę, a przy okazji wyrobić sobie muskuły i pogląd na sytuację osób niepełnosprawnych, nad którą ostatnio tak bardzo pochylają się decydenci. Pierwotny nasz plan przewidywał, że w czasie spaceru oddamy się rozważaniom filozoficznym i literackim, porównamy nasze pokoleniowe doświadczenia, a przy okazji sformułujemy parę głębokich myśli na użytek naszych tekstów.

W radosnym nastroju ruszyłyśmy w świat (pokonując po drodze kilka klamek, których ja, jako pasażerka, nie dosięgałam, a ona musiała obiegać wózek w celu ich otwarcia) i jedne drzwi samozamykające się, których nie wiadomo było jak zablokować do czasu przekroczenia przez próg. Istniejąca wajcha, służąca do tego celu, wymagała wyjścia na zewnątrz, schylenia się i wprowadzenia jej w specjalny otwór, czego ja z wózka nie mogłam zrobić. To oczywiście stanowiło przeszkodę, która uniemożliwiłaby mi wcześniejszą samodzielną wycieczkę, gdyby nie trafił się ktoś miły, kto przytrzymał drzwi. Jak jednak wspomniałam, po kilku krokach pokonała mnie górka i musiałam, jak niepyszna, wrócić. Tym razem też musiałyśmy skorzystać z cudzej pomocy – Maria nie mogła jednocześnie trzymać otwartych drzwi i przeprowadzić wózka przez próg, jako, że znajdowała się za mną, a ja mogłam  drzwi trzymać dopiero po przekroczeniu progu. Klasyczny przykład na perpetuum mobile.

Moja wina, że zburzyłam ten plan. Dwa dni wcześniej ktoś znajomy odebrał mi recepty z przychodni, na które dwa tygodnie wcześniej złożyłam zamówienie. Zaplanowałam źle i od dwóch dni brakowało mi leku przeciwbólowego, który jeszcze jako tako działa. Ratowałam się środkami ogólnodostępnymi, ale wraz z bólem, zwiększyły się trudności z chodzeniem i przeraziłam się, że już nie dam rady poruszać  się nawet po mieszkaniu. Ponadto złożyłam zapotrzebowanie na wyroby medyczne na trzy miesiące, a otrzymałam zlecenie tylko na jeden miesiąc. Na moim zamówieniu dopisano, że mam przedłożyć  kartę potwierdzenia uprawnień na środki przysługujące comiesięcznie, którą była już przedkładana wcześniej, ale nie wiedziałam o tym, że trzeba przedkładać za każdym razem (zresztą w marcu załatwiały mi to inne osoby – inna składała zapotrzebowanie, inna odbierała recepty, bo podobnie jak ze śmieciami, obarczam tym zadaniem osoby, które akurat mnie odwiedziły w godzinach pracy przychodni. Niestety, syn kończy pracę, gdy przychodnia jest już zamknięta). W każdym razie nie wiedziałam o tym, a mimo, że przychodnia dysponuje komputerami, nie ma możliwości przekazania jakiegokolwiek pisma mailem. Strona internetowa przychodni służy wyłącznie do jej reklamy – nie uda się przez nią także zarejestrować do lekarza – trzeba godzinami wydzwaniać, aż pani z recepcji nie będzie miała interesantów.

Maria zaofiarowała się, że załatwi mi sprawę w przychodni i wykupi leki w aptece przed spacerem, ale czułam, że będą komplikacje. Zresztą było nam po drodze.

Przejechałyśmy całą długość ulicy, żeby dostać się do windy na końcu biurowca (tej o której pisałam rok temu) i tym razem weszłyśmy do niej bez trudu. Co prawda myślałam, że palec mi odpadnie od trzymania przycisku w czasie jazdy, ale jakoś udało się nie puścić go. Za to powstał problem z wyjściem z windy. Była ona za wąska, żeby Maria mogła przejść obok mnie i otworzyć drzwi wyjściowe położone po przeciwnej stronie, ja zaś ręką nie sięgałam do nich. Wózek jest tak skonstruowany, że podpórki pod nogi przeszkadzają w dosięgnięciu ręką czegokolwiek przed sobą. Trzeba zamknąć i zablokować te podpórki, stanąć na własnych nogach i dopiero pchnąć ręką drzwi. Oczywiście na wszystko jest rada, tylko trzeba rozpracować ustrojstwo. Najpierw musi wejść pchacz, potem wjechać sam pasażer wózka i wówczas pchacz może otworzyć drzwi. Jeden warunek, musi to być wyjątkowo szczupła osoba, bo grubaśny osiłek w roli pchacza nie zmieści się w windzie razem z pasażerem.

Wyszłyśmy szczęśliwie z windy, Maria otworzyła drzwi wejściowe do przychodni, a ja wymanewrowałam ustawiając wózek przodem do wejścia na wąskim kawałku podestu nad schodami, z duszą na ramieniu, że zabraknie mi do skrętu te parę centymetrów i bokiem sturlam się z wózkiem po schodach, jak niejednokrotnie oglądałam w filmach, gdzie podła rodzina morduje nieszczęsną babcię/dziadka, dybiąc na ich majątek. Jeśli jednak myślicie, że wjechałam bezproblemowo do przychodni, to się mylicie. Zobaczyłam taki widok:

Tak, dobrze widzicie, to jest próg. Wysportowana Maria nie dała rady go pokonać, nawet z pomocą miłego pana, który akurat przechodził. Dojechała więc wózkiem do niego, ja zwinęłam i zablokowałam podnóżki (jęcząc z bólu), stanęłam na własnych nogach, dałam krok, trzymając się rozpaczliwie widocznej z prawej strony krawędzi szyby i łamiąc paznokieć, Maria przeprowadziła wózek przez próg i z powrotem usiadłam na nim. Nie będę już do tego wracać, ale na trasie wzdłuż biurowca, od zakładu rehabilitacji, poprzez poradnie dla dzieci zdrowych i chorych, do przychodni, recepcji szkoły i wreszcie apteki, takich progów musiałam pokonać (dwukrotnie – tam i z powrotem) 3×2, to jest razem 6 razy. W dodatku powrót był gorszy, bowiem manewrując na podeście, przed sobą widziałam tylko schody, które wprawdzie Maria blokowała swoim ciałem, ale czy ta szczupła dziewczyna utrzymałaby mnie i wózek, zbyt rozpędzony zjeżdżaniem z progu – śmiem wątpić. Nie chcę także myśleć, jak dałabym sobie sama radę bez jej pomocy.

Czekając w kolejce do recepcji Maria studiowała tablicę.

Nie wiedziałam, że już wkrótce zostaną naruszone punkty 3,6,9, ponieważ jako teoretyczki, skupiłyśmy się na punkcie przedostatnim, zastanawiając się nad tym, czy opieka duszpasterska dotyczy także innych wyznań oraz – jako że mam znajomą, zajmującą się przeprowadzaniem dusz na drugą stronę Styksu (nie wiem, jak ona to miejsce nazywa, ponieważ nie musiałam na razie korzystać z jej usług) – także jej opieki nad podopiecznymi. Jeszcze wtedy wydawało mi się, że wszystko będzie proste i bezproblemowe. Niestety, odwykłam od realiów.

Zamiana zlecenia z miesięcznego na trzymiesięczny, okazała się dość prosta. Pani z recepcji weszła bez kolejki do pani doktor i wróciła z naniesioną poprawką. Pozostawało iść ze zleceniem do apteki tuż za drzwiami i złożyć zamówienie na środki medyczne oraz wykupić leki przeciwbólowe. W międzyczasie postanowiłam uzyskać także zaświadczenie od lekarza, pozwalające na uzyskanie okresowej opieki w związku z ograniczeniem możliwości samodzielnej egzystencji – chociaż w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności, wydanym dwa lata wcześniej przez stosowną komisję orzekającą ten punkt wyraźnie wymieniono we wskazaniach. Dwa lata tego nie potrzebowałam, dawałam sobie radę sama, ale teraz przyszedł na mnie czas. Cóż – komisje u nas nie wystarczą, muszą jeszcze dodatkowo wypowiedzieć się inne osoby. Kazano mi zgłosić się do pielęgniarki środowiskowej w przychodni, która miała przyjść za parę minut.

W międzyczasie postanowiłyśmy udać się do apteki złożyć zamówienie. Minęłyśmy recepcję biura i szkołę i ucieszyłam się, kiedy zobaczyłam, że od ostatniej mojej bytności sprzed roku, przebudowano ją na samoobsługową, zamiast ściany dzielącej ją od biura wstawiając rozsuwane drzwi. Niestety były zamknięte i zarówno od portiera i od pani w aptece uzyskałam informację „bo zamknięte”. Musiałyśmy wyjechać za drzwi, wymanewrować na podeście (ach te schody, to prawdziwy horror) pokonać próg do apteki i dwie pary samozamykających się drzwi, by wreszcie mokre od potu i z wrażenia dostać się przed ladę pani z apteki.

To ona właśnie naruszyła owe paragrafy, głośno informując zgromadzonych w aptece, o jakie to produkty medyczne chodzi. Ponieważ przysługują rozmaite zamienniki, oprócz zlecenia, wręczyłam jej także kartkę, na której wymienione były potrzebne mi artykuły, zgodnie z informacją zamieszczoną na stronie internetowej producenta. Jej zdaniem, kartka zawierała błędną nazwę produktu, mianowicie o jeden wyraz za dużo, ja zaś wymieniłam najpierw producenta, a potem nazwę wyrobu. Pani autorytarnie stwierdziła, że taki wyrób nie istnieje (nieprawda, w marcu go kupiłam), a Maria, na ekranie swojego telefonu, pokazywała jej stronę internetową. Nawet w tym momencie ich dyskusja mogła odbyć się z poszanowaniem mojej prywatności, ale pani nie przyszło do głowy, że można rozmawiać, zachowując w tajemnicy czyjś stan zdrowia.

Wyobraźmy sobie pana, który przyszedł kupić w sklepie kondomy, a pani głośno wypytuje go o rozmiar członka w stanie wzwodu i w stanie spoczynku, bo pan pomylił nazwę producenta. Ale oczywiście babcie, co one mogą mieć za tajemnice! – jak kiedyś obruszył się w szpitalu ksiądz, spowiadający sąsiadkę z łóżka obok, gdy chciała, żeby mówił o jej grzechach trochę ciszej.

Gdy w dodatku okazało się, że i nie ma leku przeciwbólowego z recepty, postanowiłyśmy udać się do innej apteki. Pokonałyśmy kolejny raz oba progi i podest schodów (widoczny na zdjęciu w poprzednim odcinku) i weszłyśmy z powrotem do przychodni, zobaczyć się z pielęgniarką środowiskową. Niestety, nie okazała się w niczym pomocna. Trzeba zapisać się na wizytę i osobiście stawić przed panią doktor, żeby uzyskać zaświadczenie, co nie jest możliwe w danym dniu. A pani doktor musi obejrzeć pacjenta, mimo, że moja karta była w gabinecie (przed chwilą skorygowała zlecenie). Nikogo nie obchodzi, że nie będzie może mnie komu przywieźć. Nieważne także, że stosowna komisja orzekająca o niepełnosprawności, już dwa lata temu w swoim orzeczeniu zaznaczyła, że wymagam pomocy innej osoby, w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji i podała instytucje, od których pomoc tę powinnam otrzymać; biurokracja wymaga jeszcze dodatkowych potwierdzeń. Tak działa instytucja lekarza rodzinnego. Muszę dodać, iż pacjentką tej przychodni jestem ponad dwadzieścia lat i chyba nie ma w niej lekarza, pod opieką którego nie pozostawałabym przynajmniej przez jakiś czas.

Ruszyłyśmy więc z Marią do innej apteki, gdzie zostało wszystko załatwione bezproblemowo, a ja czekałam na ulicy, aż wyjdzie. I tutaj pełne zaskoczenie.

Gdy tak stałam w cieniu, aż trzy przechodzące osoby spytały mnie, czy nie mogą w czymś mi pomóc. Podjechałam więc sama kawałek i wystawiłam twarz do słońca udając, że się opalam. Było mi łyso, że zwyczajni ludzie są tak mili, jak nie potrafiła być pielęgniarka środowiskowa ani pani z apteki.

Wielokrotnie spotykam się z argumentem, że przystosowanie budynków i pomieszczeń do użytku osób z różnymi typami niepełnosprawności kosztuje. Owszem to prawda, ale nią zasłania się wszelkie niedoróbki wynikające z bezmyślności i niechlujstwa. Moje pytanie brzmi: jakie koszty pociągnąłby za sobą taki montaż drzwi (w końcu w przychodni i zakładzie rehabilitacji!) aby ułatwić przejazd wózkiem przez próg? Jakie koszty musi ponieść apteka, żeby zamiast zatrudniać niedouczoną dziewczyninę, przyjąć do pracy kogoś bardziej kumatego? Czy aby pielęgniarka środowiskowa była osobą bardziej empatyczną i milszą w sposobie bycia, trzeba zrobić coś innego, niż od czasu do czasu zwrócić uwagę na sposób wykonywania przez nią jej pracy?  Nadmieniam, że przychodnia jest prywatna, wiąże ją jedynie kontrakt z NFZ, ma więc mniej ograniczeń. Niestety nie ma na razie konkurencji.

Argument nieopłacalności moim zdaniem w tym przypadku jest nadużywany. Od kilku lat informuje się mieszkańców naszego osiedla, że będzie budowana nowa siedziba przychodni, co prawdopodobnie zdaniem jej kierownictwa uzasadnia wszelkie niedoróbki.  Mam nadzieję, że dożyję.

Niewiele jest słów równie wieloznacznych jak dostępność. Jeszcze w dodatku z plusem. Pan premier Morawiecki opowiadał historię o sąsiadce znajomej, która była uwięziona na 4 piętrze bez windy i nie mogła wyjść z domu. Rozumiem to, sama często czuję się jak uwięziona, chociaż w moim bloku są windy, jak najbardziej sprawne, a ja dysponuję chodzikiem i wózkiem inwalidzkim. Czy jednak dobudowanie windy, choć zapewne kosztowne, polepszy los tej pani?

Niekoniecznie. Sprawa jest bardziej złożona, niż ktokolwiek z młodszych i sprawniejszych ją rozumie. Zwłaszcza, że nie próbuje zrozumieć, a jedynie puszcza fajerwerk w tłum. Zacznijmy od tego, co najbardziej uradowałoby tę panią. Na pewno nie sama ta kosztowna zabawka. Zapewne sądziłaby, że to strata pieniędzy po to, by mogła zjechać na parter nawet codziennie i wyjrzeć przez okno niżej położone. Pewnie wolałaby mieszkać na parterze, w przyjaznym otoczeniu, bez przeszkód na swojej drodze.

Moja mama mieszkała w bloku na Bródnie, gdzie miała do dyspozycji teoretycznie 3 windy (z tego jedną zazwyczaj sprawną) ale i tak przez ostatnie 3 lata życia nie mogła wyjść na dwór. Działo się tak z powodu kilkunastu schodów prowadzących do wejścia. Windą mogła sobie przejechać najwyżej piętro niżej, do sąsiadki. Ja mam sprawne zazwyczaj, dobre windy, ba, tylko z każdym miesiącem mój zasięg i dostępność świata się zmniejsza. Wczoraj na przykład pokonała mnie taka niewielka górka (po jednej i po drugiej stronie wyjścia z bloku). Po prostu nie dałam rady na nią wjechać.

Cztery lata temu, gdy chodziłam jeszcze o kulach, dbałam o to, by mój codzienny spacer, trwał przynajmniej półtorej godziny, czasem dłużej, gdy miałam lepszy dzień. Narzekałam na zbyt małą liczbę ławek po drodze, albo usytuowanie ich w miejscach, gdzie mi nie były specjalnie potrzebne, np na placach zabaw dziecięcych, a tam (jeden taki miałam po drodze), jedna mama z wózkiem i torbami zaopatrzenia, potrafiła zająć i dwie ławki z trzech. Młode mamy wręcz walczyły o te ławki, więc gdzież bym jeszcze ja włączała się do tej walki! Inny ciąg 2 ławek na mojej drodze okupywali karnie ściśnięci starsi ludzie, więc i ja do tych miejsc nie pretendowałam, zwłaszcza, że gdy któreś się zwolniła, przysiadała na nim zmęczona sprzątaniem, pracownica spółdzielni. Pewnego dnia jednak i ta liczba się zmniejszyła, ponoć z powodu tego, że przesiadywali tam cały dzień panowie z piwkami (zresztą w towarzystwie pewnego niepełnosprawnego na wózku). Tak czy inaczej, bez przynajmniej jednego przystanku po drodze, nie doszłabym do stacji metra (a od metra wiodła moja droga w wielki świat), więc musiałam zmienić trasę.

Na tej drugiej trasie było boisko, zazwyczaj puste, ale doskonale utrzymane i mnóstwo pustych ławek wzdłuż niego, cóż, gdy wycieczka byłaby do nikąd, chyba, że do przystanku autobusowego, którym mogłabym pojechać również do nikąd. Budowano tam nowy blok, a w nim nową Biedronkę, może bym więc za jakiś czas znalazła cel swojej podróży, chociaż wolałabym jakąś konkurencję na osiedlu, a nie same Biedronki. Niestety, gdy budowę zakończono, a Biedronka zaczęła działać, okazało się, że mój dystans zmniejszył się radykalnie. Dostałam w prezencie szwedzki chodzik z ławeczką, przestałam być więc skazana na spółdzielcze ławki , zwłaszcza że te nowe i tak nie nadawały się dla starszych osób, były bowiem za niskie. Niestety, poza Biedronką inne sklepiki na osiedlu przestały być dla mnie dostępne. O kulach i poręczy jakoś pokonywałam 2-3 schodki, z chodzikiem nie dało rady. Pojawiła się nawet w moim zasięgu jakaś Żabka (tylko z 1 schodkiem) ale za to, podobnie do moich najbliższych delikatesów, ze zbyt wąskimi przejściami między półkami (wypełnionymi zazwyczaj stojącymi butelkami napojów), aby wejść tam z chodzikiem, nie mówiąc już o wózku inwalidzkim. W ten sposób, mimo chodzika, dostępność różnych miejsc na moim terenie zmniejszyła się, zamiast zwiększyć się.

Upłynęło znowu kilka miesięcy i mój zasięg zmniejszył się całkowicie. Moja przychodnia wyposażona jest w rząd schodów, więc tam już sama nie wejdę. Wprawdzie dobudowano coś w rodzaju windy, ale w drugim końcu ulicy, za daleko dla mnie. Pisałam zresztą już o tym w odcinku: „Służew Nad Dolinką safari czyli osiedle widziane z chodzików i inwalidzkich wózków”:  http://babciaezoteryczna.pl/2017/04/27/sluzew-nad-dolin…alidzkich-wozkow/ ‎

zamieszczając zdjęcia niektórych przeszkód. Czy od tamtego czasu coś się zmieniło?

Teraz dochodzę już tylko do śmietnika. On jednak jest zamykany na klucz, a kawałek chodnika doń prowadzący jest pod górę. Trudno mi się zatrzymać z chodzikiem żeby otworzyć szerokie wrota prowadzące do raju, a już zupełnie niemożliwe jest aby wrota te zamknąć. Mam w końcu tylko 2 ręce, i musiałabym puścić chodzik, żeby manewrować kluczem. Pod górkę jestem w stanie jakoś zaklinować ciałem chodzik, ale w dół, gdy muszę wychylić się, aby złapać kraniec szerokich wrót bez wewnętrznej klamki, jest to niemożliwe. Zbieram więc śmiecie, chowam do zamykanego pojemnika na balkonie i czekam aż trafi mi się gość, który kryjąc obrzydzenie, wyniesie moje śmieci i podrzuci je wstydliwie pod śmietnikiem (jako że nie dysponuje kluczem). Albo bezczelnie zostawiam wrota otwarte. W końcu nie przechowuje się chyba w śmietniku cennych przedmiotów, żeby zamykać go tak skrupulatnie. Wiem, wiem, buszują czasem nocami śmieciarze, robią hałas i smród, rozrzucając śmiecie w poszukiwaniu puszek, ale oni, dziwnym trafem, dysponują kluczem.

Zostają mi wycieczki na balkon. Tu mam tylko 1 schodek, więc jakoś daję radę wyjść. Mam skrzynię, na której mogę usiąść i kontemplować trochę porannego słońca.

Przez parę lat przeszłam kilka etapów, na których pojęcie dostępności oznaczało coś innego. Wymieniłam przeszkody natury fizycznej, istnieją jeszcze inne, może ważniejsze. Pewnie lepiej utrzymałabym przez te lata sprawność (a więc i dostępność świata), gdyby zechciano właściwie leczyć narastający ból. Nie oszukujmy się, jeśli nie boli tylko wtedy, gdy się nie porusza (a i tak czasami), odechciewa się człowiekowi każdej aktywności, poza intelektualną. A i ta jest w pogardzie, bowiem powszechnie przypisuje się starszym osobom mającym trudność z poruszaniem się inne przypadłości jak: głuchotę, głupotę, nadmierną religijność, podatność na sugestie, lewactwo, komunistyczne złogi, pamiętanie niewłaściwych politycznie zdarzeń, a nie pamiętanie właściwych, roszczeniowość, drobiazgowość i inne tu nie wymienione.

Czy więc pan premier Morawiecki zdaje sobie sprawę co obiecuje, pisząc o dostępności? Zapewne wyobraża sobie, że przeznaczą pewną kwotę na budowę wind w domach bez nich i różne samotne staruszki (tudzież ich rodziny, sąsiedzi i znajomi oraz perspektywiczni niepełnosprawni) radośnie zagłosują na ich polityczną opcję. A jak będzie w praktyce? Tak jak z tzw. bezpłatnymi lekami.  Od kilkudziesięciu lat biorę te same leki na nadciśnienie (a więc wg starych receptur) i są one coraz droższe, a nie coraz tańsze, ba, część z nich zaczyna być pełnopłatnymi.  A przecież nadciśnienie tętnicze jest jedną z najpowszechniejszych chorób przewlekłych osób w starszym wieku.

Może więc starczy na windy w co pięćdziesiątym bloku, ale w części z nich okaże się, że z powodu ich starości, konstrukcja nie pozwala na dobudowanie tychże. Niestety, bloki starzeją się razem z ludźmi. Ot, takie komunistyczne złogi.

Są w Polsce oczywiście osiedla dla ludzi starszych, specjalnie budowane z myślą o nich, ale dla większości emerytów poza  zasięgiem ich możliwości finansowych. Dla osób zawsze samodzielnych i czynnych w życiu, trudną byłaby decyzja przeniesienia się do domu pomocy społecznej – którego sama nazwa odstrasza. Zresztą prywatne domy opieki, mimo pobierania dużych opłat, wcale w wielu wypadkach nie są lepsze, a często pozostają poza wszelką kontrolą. W dodatku są tam ogromne kolejki, a standard pobytu zazwyczaj bardzo niski. Tymczasem, przy niewielkiej pomocy z zewnątrz, niepełnosprawny może jeszcze dość długo samodzielnie funkcjonować – w otoczeniu swoich ulubionych przedmiotów, książek, w okolicy. którą zna i do której się przyzwyczaił.

Zaś jak wygląda codzienność po roku od publikacji poprzedniego wpisu – opiszę w drugiej części wczorajsze wrażenia z przychodni i apteki mojego osiedla. Tylko ok. 300 m do przebycia od mojego bloku, a dostępność? Moja młoda koleżanka, służąca mi za siłę napędową wózka inwalidzkiego i zbierająca doświadczenia, przeżyła szok. Szkoda, że nie wybrał się ze mną tam sam premier Morawiecki. Pewnie zrozumiałby, na czym polega prawdziwa dostępność – jeśli by oczywiście chciał. Na koniec, zdjęcie schodów do mojej przychodni, apteki i szkoły – w jednym budynku. W tle dalej nieczynna winda ze zblakłym starym napisem o awarii (od przynajmniej 2 lat – wcześniej wchodziłam sama na schody, więc się nią nie interesowałam).

Porządkuję swoją młodość, odkrytą wskutek awarii gniazdka elektrycznego. Ujawniły się wstydliwie pochowane pamiątki, za każdym kolejnym sprzątaniem krytykowane przez rodzinę tym bardziej im częściej wzorcem stawał się hotelowy pokój pozbawiony osobowości  przebywającego w nim człowieka. Zasłonięte komodami gniazdko odmówiło w 1/2 posłuszeństwa, a naprawiacz, prychając z niesmakiem na różne pamiątki wstydliwie przechowywane przez Babcię w zakamarkach szuflad tychże, skłonił mnie do trzeźwego spojrzenia i podjęcia decyzji o pozbyciu się ich. Żal mi wyrzucić do śmietnika pamiątki z lat przynależności do Polskiego Stowarzyszenia Miłośników Fantastyki (poniżej prezentowanych modnych wówczas znaczków identyfikujących zainteresowania) tudzież mnóstwa  dokumentów z tamtych czasów, jednak nie mam już w domu na nie miejsca, a i nie chcę dawać pożywienia molom książkowym i innym (które z samozaparciem wytrułam). Apeluję więc do reaktywowanego „Fenixa” – jeśli wam się na coś przydadzą – dysponuję mnóstwem pamiątek z lat osiemdziesiątych. Poniżej – znaczki.

Z trzecim głosem o wojnie najtrudniej jest dyskutować.  Zawiera go strona

http://tosterpandory.pl/o-wojnie-glos-trzeci/

Autorka, Justyna Karolak, znakomicie przerobiła lekcję historii (choć może zbyt wiele czerpiąc od jej interpretatorów zamiast obiektywnych kronikarzy), ale nikt z nas nie jest w stanie być pełnym i obiektywnym, beznamiętnym obserwatorem. Z częścią jej poglądów się zgadzam, z dużą jednak przykrością odnotowuję, że osobiste uprzedzenia, zaciemniają jej pełnię obrazu i tępią osobistą przenikliwość.

Tak już jest, że dyskutując współcześnie, nie zauważa się błędów logicznych, które się popełnia. Jest to wada wychowania szkolnego, niechęć decydentów do nauki logiki i matematyki. Moje pokolenie tego uczono. Zresztą w internecie pełno jest list błędów wraz z ich łacińskimi nazwami (które brzmią bardzo mądrze), choć opisują całkiem zwyczajne zjawiska – podobnie jak w dowcipie, w którym ktoś ze zdziwieniem stwierdza, że niedawno dowiedział się, iż wypowiada się prozą.

Już na wstępie autorka popełnia dwa z owych szkolnych błędów, fałszywej przesłanki i błędnej analogii –  Pisze ona:

„I wojna może być zupełnie nieagresywna – niebrutalna w swym przebiegu, a wręcz nieuchwytna dla naszego percypowania codzienności. Wojna ekonomiczna toczy się przez cały czas, jest dziełem kręgów bankierów i bogatych rodów, osób w garniturach sączących ekskluzywną herbatę albo trunek , obradujących przy eleganckich stołach. I nie sądźcie, że w środowiskach tych nie uczestniczą kobiety – właśnie dlatego napisałam: osoby, a nie panowie.”

Twierdzenie: Wojna nie równa się agresji. Nie wszyscy biorący udział w wojnie muszą być agresywni. Może nim nie być planista, konstruktor broni, operator uzbrojonego drona, siejącego seriami w bezbronną ludność, W każdym razie agresja nie jest nieodłączną cechą jego działań. Tak, jak ja, siedząc przy komputerze i zerkając w otwarte, wiosenne okno, rozkoszując się płynącym stamtąd ciepłem, piszę ten tekst, tak wymieniony wyżej strateg, może planować wojenne działania zupełnie oderwany od agresywnych emocji, a operator uzbrojonego drona kosić ludzkie mrówki bez agresji, jedynie z uciechą dziecka, ćwiczącego swoją celność. Pojęć tych nie należy utożsamiać, jednak suma działań podstawowych, odróżniających wojnę od innych poczynań, to właśnie agresywność. Pod względem skutków, a nie przyczyn. Rozerwane ludzkie ciała, zburzona infrastruktura, zniewolenie. Nie części składowe są ważne – a całość. W postawionym pytaniu chodzi najprawdopodobniej o wojnę ze wszystkimi tymi skutkami, które ze sobą niesie, w dodatku toczącą się na terytorium Polski, chociaż pytania nie postawiono niejednoznacznie.

Twierdzenie: Wojna ekonomiczna równa się wojnie. Agresja ekonomiczna nie ma wiele wspólnego z emocjonalną agresją, może być, a zazwyczaj jest całkowicie beznamiętna.  Pojęcie „wojna ekonomiczna” jest tylko literacką przenośnią, przybliżeniem, a nie terminem o ścisłym znaczeniu. Działania „bankierów w garniturach sączących ekskluzywne drinki” , mimo swej obrazowości, bynajmniej nie są żadną wojną. Jest to działanie w istocie zbliżone do gry, w której planuje się zyski i straty, czegoś w rodzaju bridża na przykład. Brakuje mu dosłowności prawdziwej wojny, chociaż katalog strategii od dawna jest przedmiotem nauk ekonomicznych. Działania takie mogą być przyczyną prawdziwej wojny, ale bynajmniej nią nie są. Obrazek z drinkami oczywiście jest populistyczny.

Podobnie jest z walką, które to pojęcie jako nieuprawnione rozszerzenie, stosuje się do machinacji ekonomicznych i wszelkiego rodzaju konfliktów. Tak wrosło ono w nasz odbiór świata, że nie widzimy nawet śmieszności określenia „Walka o pokój„.

Dalej autorka pisze:

„Gdyby to zależało ode mnie, wprowadziłabym do szkół podstawowych lekcje szachów i przysposobienia obronnego. Nie po to, żeby kształcić dzieci w kierunku obsługi wojny czy zanurzać je w aurze strachu, tylko po to, by uczyć je myślenia logicznego (matematycznego), opatrywania ran, ratowania ludzkiego życia (pierwszej pomocy), a także umiejętności panowania nad emocjami histerii, zachowania się w rozpędzonym tłumie ogarniętym paniką, czy też bezpiecznego i efektywnego rozpalania ogniska. Uważam, że za dużo i nazbyt napastliwie rozmawia się o emocjach i uczuciach, upycha się emocje i uczucia do każdej przestrzeni i szczeliny życia, popierając to pławienie się w emocjonalności ludzkiej złotymi radami tabuna psycholożek z telewizji śniadaniowej, a prawie nikt nie podejmuje rzeczowego dyskursu zogniskowanego na zagadnieniach życia i śmierci – w sposób pilny, chłodny, bezemocjonalny, odnoszący się choćby do podstaw socjologii, ekonomii i politologii.”

W tym przypadku całkowicie się z nią zgadzam. Tylko czy istotnie, takie kształcenie wymaga przekonania o nieuchronności wojny na naszym terytorium, jak w domyśle zakładają wszystkie trzy głosy? Zupełnie nie. Mnie samą przeraża myśl, że w razie jakiegoś większego zawirowania politycznego (nie koniecznie wojny) pokolenie moich wnuków mogłoby zupełnie okazać się niezdolne do przeżycia. Jak można bowiem przeżyć, kiedy dzieciak żywi się wyłącznie jednym rodzajem potraw (bo tak lubi), jest kompletnie niezorganizowany, nie umie zadbać o siebie, brak mu umiejętności przewidywania itp – a takich dzieciaków dziś, w czasach gdy rodzice zdmuchują im pyłki spod nóg, jest całe mnóstwo. Owszem, postawienie mu przed oczami perspektywy nieuchronności wojny może zachęcić go (jeśli przedtem nie zniechęci) do zmiany zachowań – o ile nie potraktuje jej jako kolejny nudny przedmiot szkolny. I inne zagadnienie wychowawcze: czy brak emocji w wychowaniu jest be czy cacy? Za mojej młodości uważano, że beznamiętność w wymierzaniu kary cielesnej jest dobra, emocjonalność zła. Dziś sądzimy, że kary cielesne w ogóle nie powinny istnieć w katalogu oddziaływań. To źle czy dobrze?

Dalej jednak podejrzewam, że autorka pije do mojej krytyki poprzednich dwóch głosów, choć oczywiście wolałabym, żeby zrobiła to z otwartą przyłbicą, dyskutując po rycersku. Jednak łatwiej postawić zarzut pokoleniu, niż konkretnej osobie. Poniżej ten fragment:

Pokolenie mojej babci umie zwierzać się ze swoich przeżyć wojennych, opowiadać o strachu i tęsknocie, te opowieści są naturalnie bardzo wartościowe, ale już nie rozumie dzisiejszych potrzeb w zakresie edukacji oraz prowadzenia dyskursów społecznych. Pokolenie to wypiera się prawdy – nie lubi jej, bo życie nauczyło je maskowania się, dopasowywania, służenia. Upatruje zatem zagrożenia duchowe tam, gdzie ich nie ma, natomiast nie chce, by dzieci uczyły się o wojnie, by były na to niebezpieczeństwo przygotowywane, bo w tym procesie przygotowawczym widzi wyłącznie albo zachęcanie do agresji, albo wychowywanie młodych ludzi w atmosferze strachu. Zbyt dobrze zakodowało sobie tę atmosferę z własnego dzieciństwa i młodości, czemu nie ma się co dziwić, i teraz przenosi ten kod na współczesność. Niemniej nie rozumie wielu aspektów dzisiejszej polityki i obyczajowości, nie akceptuje koniecznych wydatków na obronność i inwestycji w armię, poza tym uważa, że zakaz posiadania broni palnej przez obywateli jest słuszny oraz w dobrym tonie, gdyż wszelką broń intuicyjnie kojarzy jedynie z amokiem, obłędem, dzikością i prymitywizmem (w negatywnym ujęciu tego słowa), a ani trochę nie kojarzy jej z potrzebą normalnej samoobrony.

Nie będę przekonywać kogokolwiek ani przepraszać za  fakt, że mam tyle lat ile mam.  Błędne jest jednak przekonanie, że ktoś kto żył dłużej i osobiście coś przeżył, wypiera się prawdy, nie rozumie danego zagadnienia lub rozumie gorzej niż ten, kto nie miał z nim nic do czynienia w praktyce, bowiem został zainfekowany tym czy tamtym (tu już można dowolnie czerpać ze zbioru ułożonego przez polityków określonego kierunku). Bardziej logiczne jest to, że poszukuje on prawdy, chociażby na przekór tym młodziankom, co wiedzą lepiej. W dodatku do kategorii tego, co ów stary człowiek nie rozumie, można upchnąć wszystko, co się da: zakodowane służalstwo, ocena wydatków na zbrojenia, zakaz posiadania broni palnej itp, bez zapytania adwersarza, co w ogóle na te tematy sądzi. Nieładnie, pani Justyno, oj nieładnie. Cała lista błędów logicznych (nawet ta skrócona, z Wikipedii). Po pierwsze: że argumenty ad personam, po drugie, nieuprawnione uogólnienie, po trzecie, fałszywe argumenty, po czwarte błąd niepełnego dowodu i tak dalej… Same domniemania, w dodatku wygodne mentalne wytrychy.

W ten sposób przemyślany i dość jasno wyłożony stosunek do sprawy Pani Justyny Karolak, zmienia się w emocjonalną przemowę mieszającą wszystko ze wszystkim, zastępującą własny tekst, sloganami polityków, populistów i demagogów: (np. „w kierunku fałszywie pojmowanego liberalizmu, duchowość pacyfistyczna, agresywny weganizm”).  Jest to dowód pewnej niedojrzałości emocjonalnej, dopuszczalny u bardzo młodego człowieka, ale grzech główny kogoś, kto chce być pisarzem. Ten bowiem zawsze powinien wypowiadać się własnym tekstem. Czy takim jest poniższy fragment?

„Dziś modnie, to znaczy „po europejsku”, jest brzydzić się polityką oraz oczywiście wojną – przede wszystkim wskazane jest reagowanie odruchowym, w zasadzie alergicznym obrzydzeniem do własnego narodu, do naszych narodowych doświadczeń wojennych, w których należy dłubać z zaangażowaniem i metodycznością szaleńca tak długo i uporczywie, aż znajdzie się na kartach historii jakiś szczegół, który dostarczy nam odpowiednich alergenów, a więc powie, że to Polacy w czasie wojny z lubością mordowali Żydów i że obozy śmierci na terenie Polski są polskie, mimo że instrukcje obsługi przy piecach do palenia ciał napisano w języku niemieckim. Właśnie do tego typu ojkofobicznych postaw prowadzi nowoczesna, proeuropejska „duchowość pacyfistyczna”, która wszędzie, na każdym kroku dopatruje się srogiego ciosania w rozkoszną i zupełnie nieagresywną matkę naturę i która świetnie, bo z ogromnym entuzjazmem odnajduje się w kontekstach złorzeczenia i pogardzania. W formie dygresji dodam, iż ta sama „duchowość pacyfistyczna”, która postuluje opresywny weganizm (np. dieta z surowych owoców i warzyw stosowana na malutkich, ledwie odstawionych od piersi dzieciach), uwielbia hodować wykastrowanego kota – bo pacyfizm ten oraz miłość do matki natury sięgają tylko do kocich jąder, tam przemieniają się w lodowate kleszcze i robią swoje…”

No i co do cholery ma wspólnego kastrowanie kota z nieuchronnością wojny? Albo dieta malutkich dzieci odstawionych od piersi z pacyfizmem? To już nie dygresja, to emocjonalny fajerwerk i manifest na temat zjawisk współczesności, którą rzekomo autorka lepiej rozumie od leciwej babci. Właśnie te przywołane ad hoc zjawiska są osadzone w prawdziwej współczesności, a nie jakieś teoretyzowanie podkreślanych przez autorkę rozumienia dzisiejszych potrzeb w zakresie edukacji oraz prowadzenia dyskursów społecznych. Istnieją oczywiście mody na rozumienie czegoś, zwłaszcza pojęcia współczesności i postępu są na te mody silnie wrażliwe. Na ton dyskursów społecznych też.

Bardzo cenię „Toster Pandory” i odwagę poruszanych w nim problemów, jednak mam wątpliwości co do bezstronności mierzenia się z rzeczywistością. Może należałoby zacząć od problemów najprostszych, to je, zamiast problemów globalnych, rozbierać na czynniki pierwsze i samodzielnie diagnozować. To nie krytyka – to refleksja pod adresem pani Justyny Karolak i nadzieja jednocześnie. W końcu nikt z nas nie jest wolny od wad – dobrze jest tylko je dostrzegać.

Lodowate kleszcze emocjonalności zbiorowej robiące swoje – być może ta diagnoza jest słuszniejsza niż autorce się wydaje.

Dyskusja o nieuchronności wojny – to całe spektrum problemów. Od astrologów, wizjonerów, historyków, statystyków, po nas, zwyczajnych ludzi. Oczywiście, nie bierzemy pod uwagę, iż wiele z tych głosów ma na celu po prostu kasę, kompromitując problem jako taki. O to chodzi. Mój przyjaciel – fotografik, dokumentuje zbiorowe emocje, więc najlepiej wie, że najłatwiej jest zarzucić bezpośrednim świadkom wydarzeń emocjonalność, z nadzieją, iż znajdzie się podstawę do ich zdyskredytowania. Moherowy beret, biały goździk, siwe włosy, niestosowny wiek. Brzydkie zmarszczki w czasie krzyku, jakieś wąsy czy niemodna kurtka… Niewłaściwe, nieprawomyślne skojarzenie.

W tej, jak i w innych dyskusjach tego typu, lekceważy się głos starców, którzy czegoś doznali na własnej skórze. Niedawno w TVN24 pewien polityk najwyższego szczebla oświadczył, że musi wymrzeć pokolenie bezpośrednich świadków, żeby historycy byli w stanie ocenić sens wydarzeń. O sensie wojen mają dyskutować nie ci, co je przeżyli i co ich doznali na własnej skórze. Kilka tomów ich relacji kupiłam po 5 zł za sztukę na bazarze, jako dziadkowe bredzenie z odzysku (po likwidacji czyjegoś mieszkania). Cena świadczy sama za siebie, choć książki są kopalnią wiadomości o realiach tamtych czasów.

Nie dajmy się zwieść tej manipulacji. Nie mogę pogodzić się z tym, że ktoś lekceważy moje zdanie, bowiem w jego przekonaniu jestem za stara, żeby mierzyć się ze współczesnością. Dlatego ciągle dyskutuję z młodymi. Ale chciałabym też przeczytać o własnych przemyśleniach osób ubezwłasnowolnionych medialnie z powodu ich wieku, nie pasującego do politycznych założeń. Może powinniśmy wreszcie zabrać głos, jak naprawdę było, a nie jak imputują nam młodzi!

Kochani! To ostatnie nasze podrygi! Co nam szkodzi opowiedzieć, jaka naprawdę jest wojna? I jakie traumy na całe życie niesie?

Odkąd byłam dzieckiem, pamiętam szepty dorosłych: „jak myślicie, będzie wojna czy nie?”. Tego rodzaju dywagacje należały do grupy spraw, skrzętnie ukrywanych przed dziećmi, podobnie jak sprawy płci i polityki. Były ku temu powody. Zimna wojna, to co zrobiono z Żydami (nie używano wówczas terminu holocaust), obozy koncentracyjne, wieszanie zbrodniarzy plus rodzinne historie. I panujący strach przed czymś, co tylko najbardziej pewni siebie i zajadli odważali się nazywać „reżimem”, „sowietami”, „UBe” (lista nazw także była odmienna od dzisiejszej).

Mało które dziecko w moim wieku (rocznik 1942) nie zaznało na własnej skórze wojny: wygnania, głodu, niebezpieczeństwa, widoku trupów ludzi i zwierząt. Opowieści o czekającej nas wojnie mogłyby pogorszyć jeszcze psychiczny stan dzieciaków, zwiększyć listę ich nocnych koszmarów. A jednak wszyscy z mojego otoczenia byli pewni, że wojna nadejdzie, rzecz tylko w tym, jak długo da nam jeszcze pooddychać. Wszystko za tym przemawiało. Kiedy wiatr wybił szybę w oknie naszego domu, rodzice zatkali dziurę kawałkiem dykty ze starej szafy, bowiem nie opłacało się wstawić nowej szyby. „Przyjdzie wojna i wszystkie szyby wytłucze” – tłumaczyła się mama. Ślady kul na tynku naszego domu przetrwały do późnych lat sześćdziesiątych i zniknęły razem z domem. Po co bowiem było go tynkować, skoro zaraz pojawią się nowe dziury? Jeśli były na przestrzał – starczyło zatkać czymś. Mama kupowała chleb, suszyła piętki, w kącie stał cały ich worek. Nikt nie kupował mieszkań, remontowano je tylko na aby aby (wbrew propagandzie mówiącej o tym, jak radośnie odbudowujemy swój kraj), a jeżeli już, to bynajmniej nie dawni mieszkańcy Warszawy; ci woleli zadowolić się kwaterunkowym przydziałem i przygodnym łataniem dziur. Gromadzono zapasy żywności. Każde zawirowanie w polityce, to były kolejki i kupowanie cukru, soli, mąki. Ubrania musiały być solidne, żeby wytrzymać w nich wygnania i inne przeciwności losu, meble niekoniecznie, starczyły doraźnie reperowane stare graty. Wiele lat spałyśmy z siostrą na łóżkach, których podstawę dla stelaża stanowiły pięciokilogramowe puszki po darach UNRA, wypełnione piaskiem (plus jedna pełna, zapomniana, otwarta w latach sześćdziesiątych, zawierająca papierosy).

Życie odbudowywano powolutku, raczej skokami, w miarę gdy pojawiała się nieuchronna konieczność, na przykład rodziło się dziecko. Jestem w posiadaniu oryginału pamiętnika, spisywanego przez młodego człowieka, studenta seminarium, którego naukę przerwała wojna. Podróżował po całej Polsce, zatrzymywał się u jakichś znajomych znajomych; wyjeżdżał, gdy czuł, że staje się dla nich zbytnim ciężarem; raczej nie próbował znaleźć stałej pracy i nie robił żadnych planów na przyszłość. Wiele osób tak żyło z dnia na dzień. Przepadły ich domy, majątki, zginęła, zaginęła lub wyemigrowała rodzina, a oni nastawieni byli wyłącznie na doraźne przetrwanie.

Jako młodą dziewczynę utrzymywano mnie w przekonaniu, że wojna jest nieuchronna, zresztą miała to być wojna atomowa, po której życie na Ziemi w najlepszym przypadku będzie się niemrawo tliło. Potem na szczęście ludzie uwierzyli, że pokój jest możliwy i mamy właśnie dzisiaj – czas gdy ludzie kupują domy i mieszkania (także na zarobek), odkładają pieniądze w bankach, podróżują po świecie, planują swoje życie i życie swoich dzieci. Rozpieszczają je czasem nadmiernie, dają im miłość i zrozumienie, zamiast zwierzęcej troski o przeżycie. Niektórym jednak ta stabilizacja przeszkadza, zbyt mało mają mocnych wrażeń albo brak im wyobraźni.

Tworzy się przestrzeń dla wieszczenia, że wojna jest nieuchronna (jest to oczywiście możliwe, ale póki co niesprawdzalne, co nie oznacza, że trzeba o niej nieustannie myśleć). Dobiegają nas echa tych dywagacji, w postaci rozmaitych tez i chwała  Tosterowi Pandory, że zajął się tym tematem. Boję się tylko, że głosy w dyskusji są głosem ludzi młodych, którzy osobiście żadnej wojny nie przeżyli, widzieli tylko mnóstwo filmów i kronik, a przecież mimo wszystko, oglądanie wojny jest czymś innym, niż jej doznawanie. Obejrzawszy nawet najbardziej makabryczną kronikę (a żadna nie zawiera katalogu wszystkich dolegliwości wojny) idziemy spać do własnego, suchego łóżka, a nie czaimy się głodni i zmarznięci w jakichś ruinach, w oczekiwaniu na wizg bomb. Ludzi, którzy wojnę poznali na własnej skórze, jest niewielu wśród Polaków, zaś uchodźcy nie są dla nas wiarygodni w żadnej sprawie i nikt ich nie słucha, nawet gdy są wymyci i nakarmieni, nie śmierdzą i zachowują się spokojnie. Babć i dziadków też się raczej nie słucha. A już na pewno nie czyta się nudnych wspomnień (jeśli w ogóle się czyta dłuższe teksty).

Cykl trzech artykułów o wojnie rozpoczyna:

http://tosterpandory.pl/o-wojnie-czyli-roznica-pomiedzy-wyborem-jedno-i-obustronnym-glos-pierwszy/

Autor stawia w nim następujące tezy:

• Pacyfiści są szkodliwi, bo nie widzą, że o wojnie decyduje nie jedna strona, a dwie.  Należy więc najpierw rozprawić się z nimi.
• Jest tylko kwestią czasu, kiedy będziemy musieli z nią się zmierzyć. Zwłaszcza nie rozumieją tego kobiety, a to źle bo należy:
• wzmóc wychowanie prowojenne, przygotować dzieci, nauczyć ich tego i tamtego, przydatnego w przyszłych walkach. Zapewne tutaj należy usytuować tzw. „wzmożenie patriotyczne”, często ostatnio dające się zauważyć wśród młodych.
• Każda reprymenda dla przemocy jest szkodliwa. Świadczy o tym wprost poniższy cytat:

„Szanowne Kobiety, przecież tylko ta agresja sprawia, że chodzicie jeszcze po ulicach prawie zupełnie niezagrożone gwałtem. Polska jest prawie najbezpieczniejszym dla kobiet krajem na świecie, i ma to przecież tak pozostać. Świat się zmienia na niekorzyść. Wobec czego każda reprymenda w stosunku do przemocy męskiej osłabia Wasze naturalne siły odpornościowe, degradując facetów, którzy nadal mogą zrobić potencjalnemu napastnikowi krzywdę.”

Trochę to prostackie, ale logiczne, bo wynikające z całokształtu postawy samca alfa, który po prostu musi dla zdrowia psychicznego i fizycznego powojować: pięściami z kobietą,  sztachetą z sąsiadem, bejsbolowym kijem na ustawce z kumplami, uzbrojonym dronem z wrogiem. Trudno więc mi jako stara, nieprzydatna samica, dyskutować z takim mężnym mężem.

Głos nr. 2 w zasadzie podziela powyższe poglądy, choć czyni to nieco bardziej finezyjnie i inteligentniej.

http://tosterpandory.pl/o-wojnie-glos-drugi/

Tezy:

• „Wojna nie przychodzi dlatego, że jej chcemy, przychodzi niezależnie od tego, czy jesteśmy pacyfistami, czy wojownikami, czy jesteśmy wolni, czy zniewoleni. Wojna jest światem samym w sobie.”
• Stoimy poza wyborem.
• Wojna bierze się z napięcia globalnych interesów.
• Cechą równoważenia sił jest nieustanne sprawdzanie. Czasem przekracza ono granice i dochodzi do konfliktu, którego nawet nie oczekiwano. Obecnie mamy w świecie rozchwiany układ sił „Właśnie odbywa się globalna rozgrywka o ustalenie zasad nowego porządku.”

Autor jednak w końcu obnaża swoje zafiksowanie i przestaje starać się o obiektywizm, co uzmysławia nam poniższy cytat:

„Hippisowska wizja tolerancyjnego i spełniającego się poprzez kontakt z naturą człowieka, wspierana przez kokon medialny poprawności politycznej, sprowadziła tegoż człowieka do roli zasobu ludzkiego, demoralizując społeczeństwo i kreując zamiast niego zbiór osób. To, co nazwano końcem historii, okazało się zupełnie nowym początkiem innej. Społeczeństwa odzyskują powoli podmiotowość, otrzepując się z haszyszu lewicowej wrażliwości. Jednak ten okres stagnacji i intelektualnej dezynwoltury na wiele lat zatrzymał postęp, zastępując go psychologizmem i pseudowiedzą. Wojna już jest”

Z zaciekawieniem czekam na trzeci głos, tymczasem jednak postaram się podyskutować ze stanowiskiem nr, 2. W zasadzie wszystko, co autor wyraził, a ja ujęłam w punktach, jest prawdą. Tylko, że z wymienionych argumentów wcale nie wynika przedstawiona teza o nieuchronności wojny. Owszem – o wysokim prawdopodobieństwie jej wybuchu, w miejscach zapalnych dla rozmaitych konfliktów, ale jednak tylko prawdopodobieństwie, bynajmniej nie nieuchronności. W dodatku Europa, w przeciwieństwie do lat poprzedzających I i II Wojnę Światową, jest dość stabilna i powiązana finansowo w sposób raczej utrudniający  niegodziwe zamiary. Uczestnicy tych powiązań więcej mogą stracić na konflikcie zbrojnym, niż zyskać.

Także niebezpieczeństwo rozlania się któregoś ze światowych konfliktów na tereny Europy nie jest zbyt wielkie. Widać to po sposobach reakcji politycznych, wielu osobom wydającymi się nadmiernie ostrożnymi i rozciągniętymi w czasie. Oni woleliby jak małe dzieci: „Spuścić bombę, zabić tę trąbę”.

Skąd więc to namaszczone wręcz przekonywanie otoczenia, że wojna jest nieuchronna i z tą nieuchronnością w pamięci należy nieustannie żyć? Czy jako ludziom odpowiedzialnym, zależy nam na tym, żebyśmy znowu żyli w niepewności losu, żebyśmy chcieli wyłącznie przetrwania, doczekania następnego dnia, miesiąca, roku?

Żaden z powyżej przedstawionych głosów nie przekonuje mnie. Głównie dlatego, że brak im obiektywizmu, pogłębionej analizy (np w postaci przedstawienia splotu interesów skłaniających Europejczyków do udziału w zbrojnym konflikcie), za to aż grają emocje, posługujące się określeniami i ocenami z katalogu myślenia wg jednej politycznej siły.  Dla ludzi tych „wrażliwość lewicowa”, „hipisowska wizja”, „poprawność polityczna”, są rodzajem płachty na byka do tego stopnia, że zgromadziwszy je wszystkie w jednym zdaniem, wyrzucane są z siłą wodospadu zamiast poważnych argumentów. Chcą wojny, więc ich zdaniem wojna jest nieuchronna.

Zanim zajmę się trzecim punktem widzenia – co z uwagi na objętość tekstu nastąpi w kolejnym odcinku – pragnę zachęcić do pobrania z mojej autorskiej strony,  http://kasiaurbanowicz.pl/ bezpłatnego PDF zawierającego jedną z części mojej niewydanej (choć nagrodzonej) powieści p.t. „Nić”. Fragment ten, jak pozostałe części powieści nosi imiona bohaterek, których pierwsze litery imion tworzą alfabet – w zamierzeniu była to droga od urodzin do śmierci kobiety. Część ta nosi tytuł  „CELINA” i opowiada o doświadczeniach dziewczyny, wierzącej w nieuchronność wojny atomowej. W dużej mierze jest ona zapisem nastrojów moich koleżanek, studentek z roku 1960-61. Zapraszam chętnych do lektury.