Jako młoda dziewczyna odbierałam twarze i sylwetki ludzkie instynktownie. Nie zastanawiałam się nad cechami, które czynią je sympatycznymi i przyjaznymi; po prostu ktoś mi się podobał lub nie. Generalnie rzecz biorąc, nie lubiłam ludzi o ostrych rysach twarzy, zbyt malej odległości końca nosa od ust (ale miałam bliską, bardzo lubianą koleżankę o takiej twarzy) i zastanawiało mnie też niemiło umykające w bok spojrzenie. Ale też bałam się przedłużonych spojrzeń prosto w oczy, ponieważ sama tak nigdy nie umiałam patrzeć. Moi rodzice byli wyznawcami poglądu, że ktoś, kto nie umie patrzeć prosto w oczy, jest kłamcą, a konia z rzędem temu, kto nie złapie dzieciaka na kłamstwie, nawet bardzo niezdarnym, ale kłamstwie. Stając więc pod bystrym spojrzeniem rodziców, a zwłaszcza mamy, zaprawionej w bojach z zakonnicami sierocińca, których była wychowanką, nigdy nie byłam w stanie wytrzymać jej wzroku, nawet gdy nie kłamałam. Zostało mi to na lata całe, aż do pewnej pamiętnej chwili.
Jako kobieta w średnim wieku, niejako zawodowo zmuszona do demaskowania nieszczerości i oszustw, zaczęłam bliżej się przyglądać twarzom, mimice i gestom. Często umiałam wcześniej rozpoznać oszukiwanie w kontakcie z oszustem, ale nie potrafiłam wyodrębnić cech nieszczerości. O swojej bezsilności przekonywałam się nieraz tylko po to, żeby stwierdzić, iż wskazówki zawodowych psychologów, tropiących nieszczerość wyglądu, gestów i mowy ciała oraz wskazujących na nie, są zwyczajną ściemą. Unaoczniła mi to pewna poważna rozmowa z moimi przełożonymi, wskazująca na to, iż pewne gesty obnażają moją nieszczerość. Najważniejszym z nich było pocieranie boku nosa w chwili zamyślenia lub precyzowania wypowiedzi. Oczywiście dostosowałam się do ich sugestii i zaprzestałam pocierania nosa, zaowocowało to jednak pewnym zaciskaniem zębów w tych chwilach, na szczęście mnie widocznym. Ciekawym ujawnię, że gest ten powstał z powodu rzucenia palenia. Paliłam trzy paczki papierosów dziennie aż kiedyś w chorobie, wskutek sugestywnego snu, z dnia na dzień porzuciłam ten nałóg. Zostały jednak nawyki ruchowe, m.in. podnoszenie dłoni z papierosem do ust. Nie mając jednak w dłoni papierosa, zatrzymywałam ruch w połowie jego trwania i aby nie był pustym gestem, pocierałam palcami nos. Oczywiście nie miało to nic wspólnego z rzekomą kłamliwością moich oświadczeń, co podejrzewała moja dyrektor. Zwłaszcza że z powodu mojej niepewności, nie byłam w stanie wytrzymać długo jej potępiającego wzroku.
Jeżeli ktoś sądzi, że nie jestem podatna na manipulację mowy ciała, to się bardzo myli, Dziś czytając artykuł w GW o psychopatach, dowiedziałam się, iż potrafią oni patrzeć długo i sugestywnie w oczy. Dodam od siebie, że jeżeli są posiadaczami jasnych oczu, np. bladoniebieskich, przeciwnik zawsze przegra w tej grze na spojrzenia. Z góry oświadczam, że ja też przegrywam. Wychowana w otoczeniu ludzi o niebieskich, świdrujących oczach albo czarnych, pewnych siebie, obdarzona oczami zielono-brązowo-żółtymi w dodatku cętkowanymi, nienadającymi się do uporczywej penetracji cudzego JA, niejako organicznie skazana jestem na klęskę.
Wracam do twarzy. Coraz częściej dziwię się, że twarze przedstawiane w telewizyjnych reklamach nie wydają mi się sympatyczne. A przecież nie jest zbyt trudno (za niemałe pieniądze) wyszukać ludzi, którzy mogą się takimi wydać. Czy oznacza to, że mój gust się wypaczył, czy może gust telewidzów? Wszak ocena człowieka od pierwszego spojrzenia jest dorobkiem naszej ewolucji (podobnie jak ocena smaku pożywienia), a jednak współcześnie łatwo nas zwodzi. Osobiście lubię ludzi myślących i bystrych i zastanawia mnie często fakt, że bohaterowie reklam robią wrażenie bezmyślnych i głupawych. Czy to dlatego tak dobiera się ich twarze, że część ludzi nie znosi w reklamach ich intensywności, usiłuje się więc skorygować wyrazistość i nachalność przekazu, czy też dlatego, żeby nikt nie poczuł się przytłoczony wizerunkiem kogoś mądrzejszego od siebie?
W te rozważania wpadłam, obejrzawszy stronę internetową wileńskiej galerii malarstwa „PGA Znad Wilii” mojej wieloletniej znajomej Wandy Mieczkowskiej. Wśród wielu wystaw malarstwa przedstawianych przez tę galerię, Wanda prezentuje dzieła sztuki intrygujące i zagadkowe. Tylko z powodu kraju, w którym się ona mieści, ceny obrazów nie odzwierciedlają ich artystycznej wartości. Moim prywatnym zdaniem gust Wandy wykracza poza nasze czasy. Do czego zmierzam? Jakiś czas temu swoje, a właściwie swojej chrzestnej córki prace prezentował Henryk Natalewicz, opisane w katalogu wystawy jako „Art Vilnius 2014, 19.06.2014 Ekspozycja Henryka Natalewicza, warsztaty dziecięce z chrzestną córką, krótki przegląd wystaw. fot. M. Mieczkowski” https://www.facebook.com/135558432751/photos/a.10150694478597752.414234.135558432751/10154582820977752/?type=3
Poniżej ów zestaw twarzy z wystawy:
Kontynuując temat: Galeria Znad Wilii pokazała ostatnio inny zestaw twarzy:
Ten wręcz mnie zaszokował. W moim mieszkaniu znajdują się wyprawowe meble z czeczoty (fornir z drewna gruszki) z 2005 roku, siostry mojej babci, sporządzone na zamówienie, gdy ta ukończywszy 18 lat, udawała się na swoją pierwszą posadę nauczycielki na Kresach. Meble te kompletnie zalane w latach dziewięćdziesiątych, przez pęknięcie rury u sąsiadów z wyższego piętra, lepiej zniosły katastrofę niż PRL-owskie paździerzowe sklejki, chociaż nie wyszły z tej katastrofy bez szwanku. Od tamtej pory w niepełnej ciemności osiedla, w drzwiach bez lustra, widuję kilka twarzy. Twarze te zazwyczaj mają ciemne, badawcze oczy i choć nie są wyraźnie nieżyczliwe, mogą w niedobrych chwilach budzić nieco lęku. Na szczęście nie jest ich tak wiele. One nie odwracają wzroku ode mnie, tylko ja odwracam go od nich. Wiem oczywiście, że dwa ciemne punkty i poniżej znajdujące się symetryczne zawirowanie sugerują oczy i usta (bądź nos), jednak rozsądek swoją drogą, a wyobraźnia swoją.
Podobne skojarzenia z tajemną mową starych mebli miał zapewne artysta namiętnie malujący dość potworne twarze, Chris Mars. Oto co zobaczył na starych krzesłach:
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=581500225392288&set=p.581500225392288&type=3
Jednak jego obrazy, choć fascynują, są dla mnie zbyt dosłowne. Poniżej tego przykład:
Więcej jego obrazów można zobaczyć na stronie: https://www.facebook.com/ChrisMarsArt/
Wracam jednak do owego długiego, niebieskiego spojrzenia, które mnie kiedyś uwiodło. Czytam, że to właśnie psychopaci tak patrzą. Mnie jednak przeraża spojrzenie pewnej kobiety o ciemnych, okrągłych oczach sowy, krytycznej i oceniającej, spojrzenia mojej ciotki i pewnej windziarki, której zawdzięczam opowiadanie „Imieninowe przyjęcie”. Innym, świetlistym spojrzeniem bladobłękitnych oczu obdarzyłam negatywnego bohatera mojego opowiadania SF „Córka Dwugębnej” – kogoś w rodzaju inkwizytora. Jednak badawcze spojrzenie niebieskich oczu nie przeraża mnie bynajmniej, jak i perspektywa kontaktu z psychopatą. Wierzę, że potrafię je odróżnić. Gdybym to jednak ja miała niebieskie oczy! To ho ho! Albo jeszcze lepiej fiołkowe…
Motyw różnokolorowych oczu u jednej osoby lub skazy na oku często pojawia się w opowieściach i literaturze, rzekomo znamionując zdolności paranormalne albo aberracje obce normalnym ludziom, a także ich dziwny los. Przykładem może tu być sprawa zaginionej dziewczynki, prawdopodobnie uprowadzonej i zamordowanej Madeleine McCann, której plamka na tęczówce dotyka zaledwie 0,007 proc. ludzi, a jednak znaleziono łudząco podobną dziewczynę z taką samą skazą, która nie jest zaginioną. Czasami można nawet uwierzyć, że istotnie, odmienność wyglądu współistnieje z odmiennością losu (co nie oznacza oczywiście, iż zwyczajny wygląd znamionuje zupełnie przeciętnego człowieka). Sztuka jednak, a w jej ślad i my nie lubimy przeciętności, a przynajmniej nie przyznajemy się do tego, że ją lubimy, ponieważ preferujemy symetrię, także w twarzach i sylwetkach.