Czego mi brakuje w czasie świąt? Przede wszystkim Bożego Narodzenia, ale innych magii też. Tak jakoś dziwnie mam na starość, że wyciągam wszystko, czego mi teraz brak, a czego kiedyś nie doceniałam, albo doceniałam w niewielkim stopniu. Nigdy by mi nie przyszło do głowy, że będę żałować uciążliwych dla gospodyń domowych zwyczajów i rytuałów. Tych 12 potraw na Wigilię, tych nieszczerych czasem pocałunków przy dzieleniu się opłatkiem i tych prześmiewczych życzeń typu: życzę ci, żebyś była milsza dla mnie…

Pierwsza rzecz,  która przychodzi mi na myśl o magicznej stronie świąt, to “pierwsza gwiazdka”, której dzieci wypatrywały  w Wigilię. Dzisiaj już nie ma pierwszej gwiazdki, a właściwie nie ma żadnej gwiazdki. Czasem pojawiają się poruszające się pseudo gwiazdki, ale są to samoloty, helikoptery, drony, UFO, albo jeszcze coś innego, a nie prawdziwe ciała niebieskie. Nawet dzisiejszy księżyc nie jest księżycem, tylko jedną z wielu lamp na osiedlu. I astrologia traci swój sens, skoro jakiś wytwór człowieka silniej świeci na zimowym niebie niż boskie  instalacje. 

Kiedy byłam dzieckiem, niebo było rozgwieżdżone nawet nad Warszawą, nie mówiąc już o mniejszych miejscowościach. Już  20 lat temu jeździliśmy z mężem na działkę, gdzie spędzaliśmy wszystkie święta i notowaliśmy z bólem serca, że gwiazdek jest na niebie coraz mniej. Kilkanaście kilometrów od nas położone miasteczko zawłaszczało całe niebo plamą silnego światła, mimo że nasza działka położona była w środku lasów. 40 lat temu niebo iskrzyło się gwiazdami i gwiazdozbiorami, które dzisiaj oglądam wyłącznie na zdjęciach i ilustracjach kalendarzy. Wówczas odczuwało się jakąś magiczną moc tych gwiazd, chociaż nie wiadomo było na czym ona polega, ale niewidoczne sznurki wiązały nas z wszechświatem, nie wiadomo dla kogo, po co i czemu. Ta tajemnica zimowego nieba i wypatrywania pierwszej gwiazdki powstała właśnie w latach dziecinnych i przetrwała jako niepotrzebna dziś nikomu legenda.

Święta w mojej rodzinie nigdy nie były nacechowane specjalna religijnością, jednak nastrój podniosły i oczekujący, wspierany silną przyrodą, stanowił kwintesencją Świąt. Jakichkolwiek zresztą. Nie było żadnych tradycji robienia zakupów, bowiem po drugiej wojnie światowej niewiele rzeczy można było dostać i niewielu rzeczy wszyscy oczekiwali. Na choince wieszało się jabłka, malutkie wtedy,  ze zdziczałych przeważnie sadów, jakieś cukierki w kolorowych papierkach, słodkie i klejące, niesmaczne pierniczki polukrowane domowym lukrem, barwionym wywarem z buraków  – a wszystko to można było zjeść po świętach, co stanowiło miłe ukoronowanie ich wątpliwej urody, wspartej łańcuchami z kolorowego papieru, pęczkami waty udającymi śnieg i małymi świeczkami, od których płonęły choinki (a czasem firanki i mieszkania). Te wydarzenia trwały w pamięci latami, jak wówczas, gdy zapaliła się choinka mojego ojca i jego drugiej żony, a którą mój ojciec bohatersko wyniósł płonącą do łazienki i spłukał pod prysznicem. Kiedy wniósł ją na powrót do pokoju i lamentującą żonę pieszczotliwie uspokajał, że nic się drzewku nie stało i że żadna bombka nawet się nie zbiła, podczas gdy ja tylko zauważyłam, że miał dłonie całe w bąblach i poczerniałe od ognia. Dla naszej mamy nigdy taki był, zawsze szorstki i nadęty. Z pewnością właściwą wczesnej młodości oceniłam tę kobietę jako niegodną ojca, głupią i interesowną. Dziś oczywiście taki domorosły sprawdzian charakterów nie istnieje za sprawą zimnych, energooszczędnych żarówek ledowych.

Dla mnie święta (dotyczy to nie tylko Bożego Narodzenia) straciły sens wraz z  ich magią. Nawet Kościół się do tego przyczynił zwalniając na Wigilię wiernych z postu. Mój wnuk na Wigilię jada tylko kurczaka i tylko ja jakoś trzymam się ryby, niekoniecznie karpia, ale na pewno słodkowodnej, kisielu z żurawin I kutii z pszenicy, a nie byle jakiej grubej kaszy  z makiem. No i kompotu z suszonych owoców, na który rodzina wzdraga się ze wstrętem, bo ma brzydki kolor i pływają w nim bure  farfocle. W dodatku tego kompotu nikt nie słodzi, a przecież wszystkie napoje powinny być słodkie.

Wraz z magią świąt odeszła potrzeba świętowania. Nie potrzebuję już choinki, nie mam się z kim dzielić opłatkiem,  bowiem dzielenie to ma sens jedynie wtedy, kiedy poddają się tej tradycji wszyscy i kiedy ją rozumieją, może nie koniecznie religijnie, ale właśnie magicznie, jako jedną z nici wiążących nas z gwiazdami i z innymi ludźmi, bliskimi i dalekimi. Te więzi są już niechętnie widziane, nierozumiane, nie dlatego, że to trudne do pojęcia, ale dlatego, że nikt nie chce ich rozumieć. Królują przekazy dnia, rzeczy proste i oczywiste, ale w przewrotnie inny sposób, niż kiedyś wyglądała prostota i jasność. Podobnie jest z kolędami i wszystkim innym, co stanowiło składnik świąt. Także życzenia wesołych, zdrowych i szczęśliwych świąt brzmią głupio i niepotrzebnie. Ich słowa są bezmyślnie powielane, chociaż już nie na kartkach świątecznych, bowiem zwyczaj ich wysyłania zanika, ale np. na Facebooku i w innych miejscach, w marketingowych mailach, otrzymywanych z różnych instytucji, banków, sklepów Itp. Zanika różnica między anielskim włosem, jako choinkową ozdobą, a anielskim przesłaniem, jakie wypada ogłaszać w oczekiwaniu na opychanie się żarciem i słodyczami; tak, jak kalendarze adwentowe dla dzieci i dorosłych, sprzedawane w promocji przez sklepy, mają cokolwiek wspólnego z pojęciem adwentu. Wprawdzie życzenia składa się także z innych okazji i innych świąt, ale wówczas ja dbam o to, żeby były one indywidualne, skrojone dla danej osoby. Ale to takie moje dziwactwo, a z racji mojego wieku ludzie są uprzejmi i nie wytykają mi za bardzo tego zwyczaju.

Jedyny dobry współczesny zwyczaj, to możliwość wręczenia gotówki zamiast prezentów, co powoduje, że nie będą nietrafne, chociaż ich dawanie nie sprawia tyle frajdy co dawniej, podobnie zresztą jak i otrzymywanie. Znikają więc i pewne wymagania uprzejmościowe np. zakazy kręcenia nosem na nieudany prezent. Dziś tak się robi, zwłaszcza wtedy, gdy można zamienić lub odstąpić od zakupu poprzez internet czegoś, co obdarowanemu się nie spodoba. Nikt już nie daje prezentów praktycznych typu szalik, skarpetki, chusteczki do nosa, ale także nikt nie daje prezentów zrobionych przez siebie, co kiedyś było częste i co się ceniło, bo włożono w rzecz własną pracę i pomysłowość. Wygoda to jednak i utrapienie, zwłaszcza jeśli przez miesiąc wysłuchuje się w telewizji i czyta w prasie pełno doniesień, jakie to biedne będą święta i prezenty w czasach inflacji. Pojęcia obchodzenia świąt i dawania oraz otrzymywania prezentów przeszły z dziedziny symbolicznej do merkantylnej.

Młodzi nie rozumieją, że coś robi się symbolicznie i nie dla konkretnych osiągnięć czy zysków. Zupełnie nie pojmują, że dni świąteczne powinny być wyjątkowe przynajmniej przez kilka godzin zbliżać się do ideału, jaki byśmy pragnęli mieć w otoczeniu ludzi życzliwych, słuchających nas a nie telewizora, wspólnie śpiewających czy poddających się nastrojowi pierwszej gwiazdki. Że ideał istnieje nie po to, by go realizować, a po to, by wskazywać drogę wspólnotom, jeśli czasem o niej zapominają.

No więc po co świętować? I co świętować?

Któregoś pogodniejszego dnia wyruszyłam swoim elektrycznym wózkiem inwalidzkim na spacer. Moje jeździdło poruszało się wolno ale cierpliwie, pokonując górkę, która wyłączyła mnie kiedyś na cztery lata z oglądania świata w inny sposób, niż przez okno. 

Naprzeciwko mnie jechała mama z dzieckiem w wózku, na oko już dość dużym, ale pewnie zmęczonym lub niepełnosprawnym. Mijając mnie dzieciak zawołał: mamo, mamo, ten wózek sam jeździ! Ja też chcę taki!

Uśmiechnęłam się do dziecka i do jego mamy i nagle napłynęło do mnie wspomnienie z mojego dzieciństwa i wczesnej młodości. Wspomnienie to wiązało się z węglem, który wówczas, w latach czterdziestych i jeszcze nieco później, jak i dziś był podstawowym zmartwieniem ludzi przed zimą. 

 W tamtych latach, w normalnych rodzinach mieszkających w domach jednorodzinnych na obrzeżu Warszawy (dziś to są dzielnice, a konkretnie Bielany),  węgiel przywożono na konnej, szerokiej platformie, z której woźnica lub węglarz ładował go do wielkiego kosza wiklinowego  z jednym uchwytem, zarzucanego na plecy, osłonięte dodatkowo szmatą przed pyłem, i przynosił pod okienko piwniczne –  kęsy plus drobny węgiel i miał  razem (od jego dobrej woli zależały proporcje) i wysypywał na stertę. Potem okienko, znajdujące się na poziomie ziemi otwierało się i węgiel, już we własnym zakresie, spychano łopatą w dół. Niestety, na moją rodzinę przyszły czasy, kiedy nie miałyśmy żadnych dochodów oprócz tego, co otrzymałyśmy z mamą i siostrą od dobrych ludzi, jako nigdy nie oddawaną pożyczkę.

Do obowiązków moich i mojej siostry należało raz w tygodniu jechać dziecięcymi sankami na skład opału i tam kupować wiaderko węgla. Czasem dzieciom dawano węgiel za darmo i pewnie z tego  właśnie korzystałyśmy,  ponieważ nie pamiętam, żebym za cokolwiek płaciła.  Dzieciom nie dawano wówczas pieniędzy, nawet gdy rodzinie dobrze się powodziło, więc kiedy chciało się przejechać na przykład jeden przystanek tramwajem do szkoły, należało poprosić konduktora, który siedział na podwyższeniu przy tylnych drzwiach, ale niezbyt często, bo konduktorzy znali wszystkie okoliczne dzieciaki. Pewnie podobnie było z węglem.

Węgiel ten musiał nam starczyć na kilka dni, ponieważ mamy  nie stać było na zakup większej Ilości, więc pozostałe dni tygodnia spędzałyśmy w łóżku i w  swetrach oraz płaszczach z chustkami zakutanymi wokół policzków i czoła, które to części twarzy najbardziej marzły.

I wówczas to właśnie pojawił się mój sen, piękny i niesamowity, zupełnie wbrew panującej rzeczywistości. Śniłam, że leżę w pięknym łożu, w pościeli z koronkami, ciepło ubrana, tak że mogę trzymać ręce na wierzchu, bez rękawiczek i że łóżko to nie wiadomo jakim sposobem uzyskało kółka i posuwało się na tych kółkach. Wokół mnie stały piękne domy, zamiast obrzydliwych gruzów, który zostawiła po sobie wojna. Było tak pięknie, że pamiętam to do dziś.

Dzisiaj, gdyby powrócił ten sen, nie byłby właściwie żadnym radosnym i przyjemnym snem. Na szczęście w snach jeszcze poruszam się na własnych nogach i mogę machać rękami, odgarniać włosy z czoła, zginać je  łokciach i  wywijać nimi, nieść coś w nich. 

Jednak sen ten stanowi klamrę między moim dzieciństwem, a starością. Żeby pojawił się, musiały zaistnieć dwa wspomnienia: wielkiej życiowej wagi węgla, który był dobrem upragnionym i niechęci do porannego wstawania, podczas gdy temperatura w mieszkaniu nie przekraczała zera, a trzeba było jeszcze wstać, założyć buty, wydostać sanki i jechać do składu węgla. No i oczywiście przedtem odśnieżyć dróżkę prowadzącą do furtki, na szerokość dwóch łopat, ponieważ w tamtych czasach zimy były nie takie jak dziś; zapamiętałam zaspy sięgające pasa. Dopiero po odśnieżeniu można było jechać sankami do składu opału, A potem czekać aż rozpalony ogień rozgrzeje piec, wmurowany w ścianę między dwoma pokojami, naszym i mamy.

Proces palenia w piecu był jednym z najpoważniejszych zadań w życiu domu i podlegał wielu ograniczeniom I zasadom. Opisałam go w powieści „Sierotka”, ale niektórzy z czytelników uważali, że jest dłużyzną, ponieważ nie posuwa akcji naprzód. Same zasady  palenia miałem węglowym w piecach kaflowych opisałam w kilku zdaniach, życiowo bardzo ważnych, żeby nie obudzić się na tamtym świecie z powodu czadu.

Podobno świat porusza się nie ruchem prostym, ale kolistym i wszystko kiedyś wraca. Nie chciałabym jednak, żeby jakiekolwiek dziecko musiało się uczyć palenia miałem w piecu, pod rygorem tego, że za niestaranną pracę zostanie ukarane śmiercią. I oczywiście nie chciałabym śnić, że jadę na swoim łóżku jako staruszka, z bolącymi stawami i trudnością przewrócenia się  na drugi bok.

Wolę śnić, że odśnieżam ścieżkę do furtki i ciągnę za sobą ciężkie sanki (młodsza siostra podtrzymuje wiadro z węglem, żeby nie spadło), a potem w ciepłym mieszkaniu najadam się do syta kapuśniaku z kartoflami i kminkiem, który  mama gotowała na kuchni, gdy było czym palić i który właśnie ugotowałam na to wspomnienie.

cz.1 – “Mądrość tureckich seriali” blog  “Prababcia mniej ezoteryczna” rok 2016

http://www.taraka.pl/madrosc_tureckich_seriali

 Kamera wisi na klamce. Bohater wyciąga rękę i dotyka klamki, jednak pojawia się ktoś, kto ma do niego jakąś sprawę. W pokoju szpitalnym, do którego zamierzał wejść bohater, dobry policjant; jego brat morderca dusi ich matkę świeżo po zawale. Morderca ją dusi i płacze. Bohater załatwia sprawę i już, już ma wejść, ale pojawia się ktoś inny i ma do niego jeszcze jakąś inną sprawę. Naciśnięta klamka wraca do pierwotnej pozycji… oglądamy właśnie sto któryś tam odcinek serialu. Na tle klamki i ręki pojawia się końcowy napis. Rzut oka do wnętrza pokoju szpitalnego: morderca chowa się za filarem, matka leży nieprzytomna.Nie wiemy czy żyje, aż do następnego odcinka. Nawiasem mówiąc ,wszyscy bohaterowie tego i innych seriali, niezależnie od statusu społecznego i materialnego, zawsze przebywają w jednoosobowych pokojach szpitalnych (chyba, że mają przebywać tam z innym bohaterem drugoplanowym).

W następnym odcinku okazuje się że matka tylko na chwilę straciła przytomność i nic nie pamięta, albo udaje że nic nie pamięta. W międzyczasie trzy przebitki innych sytuacji z innymi bohaterami; im bardziej głupawe i nieważne dialogi, specjalnie wybrane dla opóźniania akcji, tym bardziej nasze emocje rosną. Dopiero w połowie następnego odcinka dowiemy się, że matka przeżyła.

Wytarmoszeni emocjami, zatrzymujemy transmisję, bowiem zaschło nam w gardle albo musimy iść do toalety. Zerkamy na zegarek – upłynęło już 2,5 godziny od początku filmu. Wracamy do rzeczywistości. Nie zamierzaliśmy poświęcić tyle czasu głupawym serialom. Co nas jednak przy nich trzyma? Właśnie proste, nieukrywane przed nikim emocje. Bohaterowie płaczą i wrzeszczą albo dają innym po mordzie za nas, niejako w naszym imieniu, bohaterom naszych, prywatnych, nigdy nie nakręcanych seriali.

Przywykliśmy w naszej kulturze do okazywania swoich uczuć w formie stonowanej, nienachalnej – chyba że ich otwartość kultura promuje. Nie wypada robić dramatów na pogrzebach, ale można wrzeszczeć i nawet płakać na meczach. Mężczyźni nie płaczą ale kulturalni nie biją po mordzie (chyba że po meczach).

Turcja jest równie patriarchalnym krajem, jak Polska. Różnica między nami polega tylko na tym, że Turcy się tego nie wstydzą. Mężczyźni mogą uderzyć kobietę, a potem tego żałować I przepraszać ją, co obie strony tolerują I uważają za normalne. Podobnie zwyczajne jest uleganie przesądom społecznym np. tego rodzaju, że samotny mężczyzna nie może mieszkać w domu gdzie mieszkają kobiety. Turcy i Turczynki lubią się całować po rękach kobiety mężczyzn I mężczyźni kobiety, nie wmawiając widzom, że to przestarzały cmok-nonsens. Nie boją się i nie wstydzą emocji. Biegają, wrzeszczą, mężczyźni płaczą i wcale nie czują się przez to mniej męscy, zwłaszcza że gdy życie im zbyt mocno dokuczy odbierają to sobie pięściami na innych mężczyznach.

Po obejrzeniu kilkudziesięciu odcinków większość tych emocji wchłaniają widzowie. Potem następuje czas, kiedy sami jesteśmy odświeżeni ,napojeni wodą ze zdroju uczuć złych i dobrych, ale zawsze prawdziwych. Wówczas czujemy się jak po wysłuchaniu duszoszczypatielnych melodii I wreszcie możemy zacząć się nudzić przy tych filmach. Jeszcze parę odcinków i przestajemy oglądać serial, bo staje się dla nas już nudny. Zaczyna odstręczać nas gest bohaterki, oddmuchującej co raz to ten sam kosmyk włosów, zamiast go przypiąć jakąś spinką, czy zaduma bohatera, klepiącego się co chwilę za uchem albo zwolniony film poprzedzający ważne akcje, które zaraz nastąpią i służący temu, żebyśmy zaskoczeni nie przegapili czegoś przypadkiem.

Może życie osób prowadzących czynny tryb jest nieco inne, Życie jednak osób skazanych na domowe więzienie (choć bez opaski kontrolującej na nodze, a z zegarkiem kontrolującym funkcje życiowe na nadgarstku, oraz alarmem przeciwwstrząsowym w razie upadku), pozbawione istotnych emocji rozmaitych rodzajów, z wyjątkiem może zniechęcenia; pożąda wręcz silnych uczuć i wzruszeń. Wielkie dzięki więc składam twórcom tureckich seriali. Mam nadzieję że ich bohaterowie nie staną się bardziej nowocześni, I szybko nie upodobnią się do naszych, polskich wykwitów, snujowatych i nieszczerych, skażonych społecznym tabu.

Nie takich np. jak stylizowane na autentycznie, rzekomo z życia wzięte historie, gdzie codzienność w domu i w pracy miesza się z drobnymi kłamstwami i oszustwami. Jak facet oszukuje kobietę, to albo z powodu innej kobiety, albo z powodu handlu narkotykami .albo z powodu tego, że ukrywa iż jest przestępcą, najczęściej narkotykowym handlarzem lub dilerem. Inne przypadłości polskim scenarzystom/kom nie przychodzą do głowy – zwłaszcza, że jest ich niewielu/le, może nawet jedno czy dwoje. Aż się prosi żeby facet oszukiwał kobietę z tej przyczyny, że chce jej bezinteresownie dokuczyć, albo że jest lepiej notowana w pracy przez przełożonych. Jak mogą wyglądać rzeczywiste powody zbrodni, może pokazać ostatnia historia porwania 14-latki przez matkę jej koleżanki oraz tortury które jej zadano z powodów zupełnie idiotycznych, jeśli nie kompletnie nieznanych, w sposób także niezrozumiały. Samo życie – chciałoby się powiedzieć – połowa niepojęta.

No i wreszcie mam go. Jest mój, całkowicie i nieodwołalnie. Dopasowany do mnie, jak szyty na miarę. Za jego sprawą wreszcie po czterech latach uwięzienia mogę wydostać się na świat. Poczuć wiatr, słońce, zobaczyć ludzi na żywo, jak wyglądają, jak są ubrani, jak się poruszają, co robią, na co patrzą. Dzięki niemu mogę wejść do sklepu i obejrzeć wszystko na żywo. Jestem jak dziecko; pytam pani sprzedawczyni, jak się ta wędlina nazywa, kupuję 10 dag, nie jestem już skazana na ćwierć kilo szynki, które jako standardowy zakup zlecałam innym osobom. Mam trochę kłopotu z obsługą bankomatów, cztery lata temu były inne bankomaty i i inni operatorzy w tych samych miejscach. Teraz nie wiem, czy zrealizują moją kartę i mam też problem z odczytaniem cyfr na błyszczących klawiszach, ponieważ świat oglądam z pozycji kilkuletniego dziecka. Są też i inne kłopoty: windy zamykają się za szybko, zanim zdążę wejść, przytrzaskują mnie, nie zawsze wyrabiam się na zakrętach i denerwuję się i pocę, gdy muszę wjechać na górkę lub zjechać z niej. Nie do końca umiem jemu zawierzyć, wszak prawo jazdy robiłam 58 lat temu. Ale wszystkiego się nauczę, choć trochę się poobijam i tu i ówdzie przytrzasnę. Leją mi się łzy od świeżego powietrza i przeglądając się w przypadkowych lustrach, widzę bladą cerę, która za PRL cechowała więźniów,  gdy jeszcze nie przysługiwało tyle czasu na spacerniaku, co obecnie.

Pan, który mi go przywiózł mówił, że oglądał wiele babć, które latami nie wychodziły z domu, zanim nabyły uprawnienia to jego posiadania. Nie zawsze zresztą mogły z nich skorzystać, mieszkając na którymś piętrze bez windy. Ja dostąpiłam tego szczęścia, chociaż słoika już nie odkręcę, ani nie otworzę butelki, to jednak mogę posługiwać się joystickiem. Muszę jednak na razie korzystać z pomocy osoby towarzyszącej, bowiem silnik rozpędza się z pewnym opóźnieniem, a w tym czasie, gdy otworzą się drzwi windy, nie zdążę wjechać przed ich zamknięciem.

Mój ci jest, mój wspaniały, elektryczny, zwinny wózek inwalidzki. Połowę ufundował mi  NFZ, gdy ortopeda orzekł, że mam niesprawne 4 kończyny – 2 ręce i 2 nogi. To zabawne, cieszyć się z postępów choroby, czyż nie? Ale jest taka nasza rzeczywistość, jak z marnego dowcipu. Gdybyż jeszcze te windy zaopatrzyć w sztuczną inteligencję, albo może zaprogramować tak, żeby ich drzwi nie zamykały się tak szybko, jak życzą tego sobie pełnosprawni normalni.

czyli duchowość na uwięzi oraz dlaczego starzy i młodzi inaczej widzą świat

Sobota 9,28 rano. Wstałam parę minut po 5-ej. Zaliczyłam łazienkę, zrobiłam kawę, ściągnęłam gazetę w internetowej prenumeracie, sprawdziłam pocztę, odpaliłem telewizor, żeby przeczytać wiadomości na pasku (Nocne wybuchy w Odessie, Pentagon ogłosił nowy pakiet pomocy, siły rosyjskie zaatakowały nad ranem w mieście…, Rosja straciła już 35 850 żołnierzy, straż pożarna: blisko 3700 interwencji, pociąg towarowy uderzył w auto, inflacja w czerwcu 15,6 proc,, poszukiwania ciała dziecka w jeziorze zawieszono, utonęło od początku roku ileś tam…,)

Ja już wykąpana, pościel zmieniona, kwiatki podlane, pani Natalia,  jak co sobota krząta się w kuchni, zostało jej tylko rozwieszenie prania; poranne czynności codzienne wykonane. Wczoraj przewróciła się w tramwaju, gdy nagle zahamował, ale przyszła, choć powtarzam jej, zresztą w trosce o własne zdrowie w epoce koronawirusa, że gdy źle się czuje, a nie przyjdzie, to i tak jej zapłacę. Jednak pani Natalia jest wyjątkowo obowiązkową osobą i nie wyobraża sobie, że mogłaby wziąć pieniądze za nic. Stęka i jęczy, ale robi; ledwo dała się nakłonić, żeby odpuściła sobie  pucowanie luster.

„Pomyśl o tym jak podejdziesz do dzisiejszego dnia” – tak wibruje mój zegarek, czyli inaczej Apple watch – “aktywność” odpalone. Idiotyzm. “Wskazówki w ciągu dnia” –  “powiadomienia pozwalające ci osiągać cele aktywności”. Kto ma na to czas? Nawet jeśli nie jest leżącym na stałe, jak ja, czy sześćdziesięcioletnia pani Natalia, która ciężko pracuje, żeby pomóc córkom z ich maleńkimi dziećmi, niemądrym jest deliberować nad czymś, co niekoniecznie się wydarzy.  Zresztą poranek z jego licznymi wyzwaniami nie jest najlepszą porą na  snucie rozważań z wyżyn duchowości. Na nie mogą pozwolić sobie jedynie nasze kanapowe wnuki, zaczynające dzień od uświadomienia sobie, że powinni coś ze sobą zrobić, chociaż im się nie chce. Ale oni akurat mają w nosie, co im podpowiada sztuczna patointeligencja.

Zegarek ten to ostatnia inwestycja mojej rodziny, spowodowana tym, że przydarza mi się zawrót głowy, który w przyspieszonym tempie rzuca mnie na ziemię wywołując czasem obrażenia. Zegarek ten ma opcję  przeciwwstrząsową, w razie czego powiadamiając rodzinę o wypadku, a ta odpowiednie służby ratunkowe. Jako wyrób drogi i ekskluzywny ma mnóstwo możliwości, które dopiero rozpoznaję. Ale wracam do wytyczania sobie dziennych celów.

Takie zalecenia służą wmawianiu ludziom, zwłaszcza naszym wnukom, że wszystkie możliwości decyzji i późniejszej reakcji są dostępne, co oczywiście nie jest prawdą. A przecież poranki dla każdego są nieprzewidywalne, chociaż nie o wszystkim przeczytamy na pasku telewizora. Wiele nieprzewidywalnych wydarzeń jest drobnymi odpryskami życia, choć ich skutki bywają dalekosiężne, np pęknięcie jakiejś niewielkiej rury czy złączki… Trzeba wezwać hydraulika, a czasem najpierw go znaleźć, odwołać to i tamto i tak dalej. Można narazić się w pracy, co skutkuje brakiem awansu itp. 

Tutaj stosowna anegdota. W czasie gdy moje dzieci miały kilka miesięcy i w związku z tym  co i rusz wydarzały się różne klęski czy awarie, często swoje trzy grosze wtrącały jeszcze urzędasy z PRL. Pewnego razu w czasie porannego karmienia zwymiotował najpierw jeden, po nim za chwilę drugi, bo jak to bliźniaki, wszystko robili razem, jak jeden to i drugi. Dzieci trzeba było wykąpać, przebrać, zmienić im pościel, bo spały w jednym łóżku, co zajęło ponad godzinę, do czego dołożyły się jeszcze nie pasujące godziny kursujących autobusów. Spóźniłam się więc do pracy ponad dwie godziny.

Biurokracja zakładu pracy w razie spóźnień niezależnie od tego, czy wynosiły kilka minut czy godzin wymagała złożenia obszernych wyjaśnień, w przeciwnym razie groziło potrącenie ¼ dziennego zarobku, podobnie jak i wówczas, gdy uznano  je za niewystarczające. Oświadczenie to oczywiście złożyłam, chociaż jego napisanie i dyskusja nad treścią w gronie koleżeńskim zajęła znacznie więcej, niż jedną czwartą mojego czasu pracy, a gdy doliczyć czas dyskutujących koleżanek, to o wiele więcej niż sprawa tego była warta. Żeby było śmieszniej, kadrowa uznała moje oświadczenie za kpiny z wymagań zakładu pracy, więc dała mi do wyboru napisanie innego oświadczenia lub potrącenie części dniówki (Należy wziąć tu pod uwagę także czas pracy księgowej, wyliczającej odpowiednią część miesięcznych zarobków). Ze wstydem muszę dodać, że nie chciało mi się już uprawiać twórczości na potrzeby zakładu pracy i łaskawie zezwoliłam na potrącenie z poborów odpowiedniej kwoty (co prawda było to w czasie galopującej inflacji, ale przed podwyżkami).

Do sugestii mojego zegarka niespodziewanie dołączyła się telewizja. Włączając telewizor natrafiłam od razu na reklamy, a wśród nich na stanowcze filozoficzne stwierdzenie, podobnie tak głupie, jak wszystkie sentencje wypisywane przez ludzi na Facebooku, z przekonaniem że odkrywają prawdy wieczyste i dotyczące wszystkich. Tym razem usłyszałam więc, że „Pragnienie to dążenie do celu”, co sugerował producent butelkowanej wody z dodatkami. Może była to po prostu propaganda skierowana do pokolenia moich wnuków, tych którzy leżą na kanapie i nie chce się im nic robić, choć marzą o dużej kasie i własnym mieszkaniu, zanim pójdą do pracy i wezmą kredyty, które przyjdzie im spłacać przez blisko połowę reszty życia. Dzięki temu mają wyrzuty sumienia, że choć powinni zrobić coś ze swoim życiem, to nie wiedzą co, w związku z czym aby je ujarzmić (to sumienie lub wewnętrzny głos) najlepiej kupić ową reklamowaną wodę z dodatkami. Ja, jako pokolenie PRL-u jestem uodporniona na wszelkie sugestie, wręcz przeciwnie; wzbudzają one mój opór, dlatego na pewno tej wody nie kupię.Potrafię i bez niej rozcieńczać głos mojego sumienia. Poza tym wiem, że pragnienie nie zawsze powinno iść z dążeniem do jego spełnienia z rozmaitych powodów: można komuś wyrządzić krzywdę, można sobie wyrządzić krzywdę, można po prostu wziąć na siebie zbyt wiele zobowiązań i jeszcze tuzin innych. I można wiedzieć, że jego zaspokojenie jest nieosiągalne.

Jak wiele starszych osób, muszę czasem wstać w nocy i udać się do łazienki. Przesiadam się więc na fotel inwalidzki, jadę tam, ale wracając , chwilę zatrzymuję się przy łóżku. Dawno już pozycja leżąca przestała być dla mnie kuszącą opcją, popadam więc czasem w bezmyślne zamyślenie, zanim z powrotem się położę. Wówczas zegarek, który mam na ręku lekkim kopnięciem sygnalizuje mi chęć nawiązania kontaktu i przekazania mi wiadomości. Czasami wiadomość ta dopada mnie kiedy leżę już w łóżku i zaczynam zasypiać, wówczas skutecznie mnie wybudza. Co  takiego ważnego chce mi przekazać ten zegarek w środku nocy?

Na wyświetlaczu pojawia się tekst zatytułowany „uważność”: „Jeśli odpoczywasz wykorzystaj ten czas na refleksję”. Owszem, chyba odpoczywałam… Wydawać by się mogło, że porady w sprawie mojej duchowości powinien przekazywać mędrzec, wypełniający pustkę po Bogu, świętym Mikołaju i tym, że ponoć świat zmierza ku lepszemu. Niestety poradę tę wygłasza  patointeligencja, bardzo głupawa z natury, przede wszystkim dlatego, że nie umie dopasować tekstu do kontekstu i chyba nigdy tego nie będzie umiała.

Wprawdzie sponsorzy stwierdzili, że zegarek wie, iż jestem osobą starszą (coś mu tam zapodali na starcie oprócz alarmów) i dostosowuje się do mojego wieku, a także kondycji, jednak nie wierzę w to.  Z pozycji leżącej dosyć kłopotliwe jest dla mnie przewrócenie się z jednego boku na drugi. W tym celu mocuję się z uchwytem na ścianie I dwoma sznurami alpinistycznymi służącymi do podciągania się. Kiedy już uporam się ze zmianą położenia, i chwilę odpoczywam, a mój puls (rejestrowany skrzętnie co jakiś czas) przyspiesza i zwalnia, a oddech się wyrównuje, zegarek znowu wyraża chęć komunikacji ze mną i podpowiedzenia mi jak upierdliwa ciotka z kanapy, co mam robić. Informuje mnie mianowicie, że skoro skończyłam trening, to powinnam teraz trochę pobiegać. Najczęściej o tej porze nocy ze zrozumieniem przyjmuję jego głupotę rezygnując z dyskusji. Ale za którymś n-tym razem jestem nieco zła i zaczynam się zastanawiać dlaczego nie uwzględniono mojego prawa do repliki lub zaleceń. Wszak roboty powinny się słuchać człowieka. Te rozważania już zupełnie wytrącają mnie ze snu, jako że starsi ludzie rzekomo tyle go nie potrzebują, co chcą.

Poszukuję więc informacji w podręczniku użytkownika. Czytam tam stylistycznie zbliżony do reklam następujący tekst: “Bezcenne chwile uważności. Nowa funkcja Refleksja w aplikacji Uważność pomaga nabrać nawyku medytowania przez skupienie się na krótkich (nie napisali czego), prowokujących do przemyśleń i wskazówkach”. 

Tym samym praktyka medytowania została zaliczona do czynności pożądanych na tyle, że należy o nich przypominać, a nawet wręcz się o nią dopominać, nie zważając na godziny. Mój stosunek do medytacji można określić jednym wyrazem: zależy. Zależy kiedy, zależy dla kogo i zależy po co. Żadnego z tych postulatów nie przestrzega mój zegarek zawracając mi głowę nawet wówczas, gdy przebudziłam się w środku nocy i próbuję zasnąć. Rozmyślania, które nachodzą mnie przy tej okazji  pojawiają się spontanicznie; taki komunikat zaburza je, przeszkadza też ponownie zasnąć. Nawet gdybym chciała, nie umiałabym w tych warunkach medytować.

Mój zegarek ma jeszcze inną, ciekawą opcję. Sprawdza, czy w czasie każdej godziny nie przechodziłam z pozycji  siedzącej lub leżącej do chodzenia  co 50 minut. Jeśli nie, uruchamia alarm. To na szczęście następuje rzadko, bo sama staram się wstawać co najmniej co ½ godziny. I na szczęście nie dotyczy to nocy.

Unifikacja – to zmora naszej współczesności. Jest nas tak dużo, że ujednolicenie ludzkiego stada przekłada się na poważne  oszczędności i zyski, dlatego też jest uprawiana powszechnie i brutalnie, dotyczy zaś chyba wszystkich dziedzin życia osobistego, np.  prostowania i wybielania zębów wg jednego wzoru (za mojej młodości kolorystykę dobierał protetyk i starannie modelował delikatne odstępstwa od wzorowej równości, bacząc aby zęby nie wyglądały jak „nagrobki na cmentarzu”), także medytacja, bieganie na bieżni w kącie zamiast na świeżym powietrzu itp. Wiadomo oczywiście, że ruch jest potrzebny każdemu człowiekowi dla dobrego zdrowia i samopoczucia, jednak dlaczego musi się to odbywać w sposób jednolity dla całego społeczeństwa? Oczywiście powody są jasne, ale nie dla każdego. Zarobić można jedynie wówczas, kiedy skłoni się znaczną grupę ludzi do zachowań standardowych, a wówczas potrzebuje on sprzętów i gadżetów, jednakowych dla wszystkich, produkowanych seryjnie. Medytacja potrzebuje także gadżetów I gestów sformalizowanych, chociaż prawdziwa, spontaniczna bez tych rzeczy się obywa i oczywiście nie daje nikomu na tym zarobić. Dzisiaj niektórym może się wydawać, że zegarek jaki posiadam, do medytacji jest niezbędny, ponieważ przypomina nam, żebyśmy do niej zasiedli o odpowiedniej godzinie, a nie wówczas, kiedy tego potrzebujemy. Równe zęby to możliwość zarobku na aparatach prostujących, ale jako produkt uboczny tworzy standardowy uśmiech wszystkich młodych osób, a jeśli dodatku dziewczyny są blondynkami farbowanymi czy naturalnymi, bardzo trudno odróżnić jedną od drugiej. Medytacja o czasie przyzwyczaja do ścisłego zagospodarowania dnia, umożliwiając sterowanie czasem wolnym każdego człowieka, którym z innym przypadku poza pracą nie można byłoby dysponować. Wydaje mi się jednak, że takie podejmowane pod presją zegarka działania są mniej ważkie, jakościowo gorsze, a kto wie, czy w ogóle jednostce potrzebne. Wszelkie indywidualności są niepotrzebne kupcom sprzedającym wymyślone przez siebie produkty, jednak psują wartość nawet sensownych działań podejmowanych pod ich presją.

Zunifikowany, ujednolicony osobnik uważa, że to nie do pomyślenia, że sąsiedzi odpoczywają na plaży w Turcji, a on ma wakacje w ogródku z powodu inflacji i zaciągniętego kredytu. Tak brzmi tytuł pewnego sobotniego artykułu. Już z  niego  wynika, że plaża w Turcji jest standardem, który należy się każdemu, zaś wakacje w ogródku czymś okropnym, nie do zniesienia. Mogłoby się wydawać, że tej rodziny już nic gorszego nie jest w stanie spotkać. Ale przecież może. Mogą trafić do szpitala, ich stan zdrowia może nie pozwalać na wyjazd całej rodziny, mogą nie mieć urlopu w tym czasie lub koniecznie zaopiekować się kimś innym. Są to chyba gorsze perspektywy, niż wakacje w ogródku.

Zastanawiam się nad tym, jak często uświadamiam sobie różnicę między mną młodą, lub młodszą niż teraz, a mną teraźniejszą, z wieloma ograniczeniami, przede wszystkim ruchu, ale i innymi, wynikającymi z bólu, niechęci do zmian, pożądaniem spokoju i nie zawracania mi głowy żadnymi problemami. Wprawdzie jak dawniej, usiłuję brać się z nimi za bary, ale czynię to bez entuzjazmu, choć załatwienie sprawy budzi moją radość, znacznie większą niż wcześniej. Nie stanowi jednak zachęty do czynnego podejścia do życia. Preferuję bierność, jak nigdy wcześniej; działam w zwolnionym trybie, chociaż i teraz mnie to denerwuje.

Zdecydowana różnica pojawia się jednak w snach i majaczeniach okołosennych. Moje sny nie są już, jak dawniej, scenariuszami skomplikowanych akcji, nie zawsze zrozumiałych i nie zawsze logicznych, ale zawsze emocjonalnie angażujących. Najczęściej nie jestem już bohaterką swoich snów, a staję się kamieniem, który opływają wydarzenia. Same wydarzenia są mniejszej wagi, jednak ich konstrukcja jest twardsza, mniej finezyjna i zawsze bardziej nieustępliwa.

We współczesnych snach zmagam się z przeszkodami śmiesznymi dla zwykłego człowieka, rozpatruję bez końca nieważne aspekty jakiegoś fragmentu tekstu, porównuję ze sobą niezbyt różniące się wersje nie pamiętam czego, wybieram głupie rozwiązania dziwnych problemów, bo jak widać, logika ma tu drugorzędne znaczenie, nie jest najważniejsza. Co zatem jest?

Najważniejsza jest uporczywość. Przypisuję większą wagę rzeczom, które się wydarzyły, aczkolwiek drobne i słabo zapamiętane, wracają po wielu latach. Moje wspomnienia nawiązują ciągle nie do przeżyć osobistych, a do mojej pracy, do żmudnych czynności, zawirowań biurowych, drobnych starć i potknięć, podstawień nogi i koleżeńskich świństewek. Na tej kanwie wydarzeń i osób rzeczywistych tka się opowieść w większości zmyślona, jednakże pełna podobnych lub zbliżonych szczegółów i szczególików, sytuacji bez wyjścia, z początkiem ale bez końca, z pozoru nieznaczących wiele, ale odkładających się mulistym osadem odrazy w szczątkowej pamięci z moich dawnych lat. W snach tych i opowieściach postępuję niegodnie, nie tak jak zachowywałam się w rzeczywistości, ale rezultaty nie odbiegają na korzyść od rezultatów z autentycznych sytuacji. Wydaje się, jakby sen usiłował mi przypomnieć i udowodnić, że niezależnie od tego, co się stało naprawdę i co mogłabym zrobić, a czego nie zrobiłam w rzeczywistości lub zrobiłam zupełnie inaczej, nie ma najmniejszego wpływu na przebieg wydarzeń. Zawsze w tych snach jestem udręczona, zmuszona do ustępstw I nie widzę wyjścia z tej trudnej sytuacji. Zawsze postępuję źle, nieuczciwie, wbrew własnym zasadom. Potem w realiach snu zmieniam biuro na inną pracę, przełożonych na innych, ale sytuacja zawsze się powtarza choć z innymi drobnymi szczegółami. Najbardziej przeraża mnie to, że w snach tych nie jestem całkowicie sobą. Wprawdzie jestem osiemdziesięcioletnią staruchą, choć jeszcze chodzącą, nie tak jak w rzeczywistości, ale zmuszoną do pracy i usiłującą sobie dać radę w sytuacjach które choć drobne, są nie do przebicia się, nie do ominięcia i nie do pozytywnego rozwiązania. Jestem też zła, nieuczciwa, kłamliwa, zawistna i podła. Z dziką satysfakcję poniżam innych, snuję intrygi, ale i tak w niczym to mi nie pomaga.

Zawsze ktoś każe mi się wynieść z mojego biurka przy oknie do jakiegoś grata w źle oświetlonym kącie, zostać po godzinach nie wiadomo po co, wypełniać jakieś bezsensowne arkusze, przygotować spis wykonanych w danym dniu czynności lub napisać wyjaśnienie lub usprawiedliwienie spóźnienia, czy czegoś tam innego lub po prostu wiązać ze sobą jakieś odpadowe kawałki sznurka – cały katalog biurowego PRL-u. Zawsze szefowa (najczęściej kobieta) dokucza mi czym może, a ja nadzieję (nieuzasadnioną) pokładam w jej szefie, budząc się z równie nieuzasadnionym przekonaniem, że ktoś zajmie w sporze moją stronę, w myśl powiedzenia, że nadzieja matką głupich.

Oglądam ostatnio serial kanadyjski, gdzie różne strony toczą ze sobą nieustanną wojnę: gubernator, wojskowi, Indianie, traperzy, handlarze futrami, złodzieje, kobiety usiłujące przeżyć, bandyci i kompanie futszarskie. Wielokrotnie już chciałam przestać go oglądać, nie rozumiem wszystkiego, tak zawikłane są w nim sploty interesów, mimo że wysilam swój umysł i na ogół wiem, że z zasady wszyscy są przeciwko wszystkim; nie chwytam jednak drobnych intryg i podstępów. Mówią tam, w tym serialu, jak nasi politycy, coś przeciwnego niż robią, na ogół od czapy, grożą albo obiecują, robią zaś coś wręcz przeciwnego. Od czasu do czasu mordują. Wydaje mi się, że tak jest w moich snach: mówi się zupełnie co innego niż robi, a i tak, co chce się robić, nie ma żadnego wpływu na końcowy wynik. Rządzi wszystkim przypadek i natłok agresji. Ona zwycięża, gdy jej ilość przeważa. Podobnie i ja swoich snów nie rozumiem poza tym, że muszę walczyć nie wiadomo o co, ze wszystkimi dookoła i że to, co w przypadku polityków jest wyśmiewane, w przypadku bohaterów moich snów jest dziwnie poważne wyraźne i groźne.

Czy takim jest świat, w którym przyszło mi żyć i który dopiero teraz na starość zauważyłam i zdefiniowałam? Czy całe życie byłam naiwnym cielęciem; okłamywałam się, że wszystko ma sens, a ja na wszystko mam wpływ i potrafię swoim działaniem do czegoś dojść i coś osiągnąć? Poprawić jakieś złe rozwiązania, pomóc komuś lub czemuś, uczynić świat bardziej prostym, zrozumiałym i sensownym. Jednak większość moich osiągnięć nastąpiła przypadkiem, a większość pragnień pozostała niespełniona. Żadnych poważniejszych problemów nie rozwiązałam ani właściwie niczego nie naprawiłam. Także wiele sytuacji do dziś jest dla mnie niezrozumiałych, dziwnych zagadek i nieodgadnionych ludzkich intencji. Czy dlatego, w rozpaczy, chwytam się brzytwy, zaczynam się zachowywać nie jak ja, a jak ktoś zupełnie inny, postępując według innych reguł, obcych mi, a nawet wręcz nienawistnych?

Jedna z tego wynika nauka: po 80 latach życia można nagle przestać albo zacząć siebie rozumieć, a co gorsza, nie wiedzieć, dlaczego tak późno…

Swego czasu, gdy uparcie ćwiczyłam panowanie nad sobą, uznawane przez świat moich rodziców i innych dorosłych za najbardziej pożądaną opcję wychowawczą dla osiągnięcia kondycji człowieka, zauważyłam, że im bardziej odcinamy się od naszych prywatnych emocji szkodzących opanowaniu, tym bardziej zaczynają nami sterować emocje zbiorowe. Boimy się emocji własnych, bo boimy się, że zawładną nami tak, że stracimy kontrolę nad sobą i przerodzimy się w skupisko trzęsących się komórek, bezładnie miotanych byle porywami. Emocje zbiorowe, poza tym. że ich słuszność raczej sprawdzono, wydają nam się mniej dezigrujące i łatwiejsze do naszej prywatnej kontroli, co oczywiście jest złudzeniem, ponieważ łatwiej jest jednak kontrolować siebie, niż zbiorowość. Te nieszkodliwe z pozoru „Nigdy więcej wojny”, ”Chwała bohaterom”, „Mądrość ludu”, „Ręce precz od…”, „Jesteś tego warta”, „Bóg na ciebie patrzy”, „Legia pany”, wypaczają człowieka bardziej, niż jakakolwiek prywatna złość czy uległość. Tworzą potwory, myślokształty, zwane czasem egregorami, żywiące się ludzka energią.

W horoskopie jednostek, budowanym przez astrologów, istnieje coś takiego, jak pojęcie nazwane imieniem rzekomej pierwszej partnerki praojca Adama, stworzonej przez Boga nie z jego żebra, a z tego samego co on tworzywa – Lilith, czyli puste miejsce na orbicie Księżyca, która ma kształt elipsy. Kiedy Księżyc znajduje się najbliżej Ziemi, w drugim ognisku elipsy, tego Księżyca nie ma. Dlatego niektórzy astrologowie sądzą, że to miejsce w horoskopie, najbardziej odległe od Ziemi, pokazuje poczucie braku  towarzyszące zawsze człowiekowi, swego rodzaju czarną dziurę w jego osobowości. Są też i inne interpretacje, ale mnie ta najbardziej kusi, jako logicznie wynikająca z sytuacji na niebie, jeżeli oczywiście przypisuje się astrologii jakiekolwiek znaczenie, nawet symboliczne, jedynie porządkujące wiedzę o człowieku, nie psychologiczną, narzuconą z zewnątrz, ale pochodzącą z jego wnętrza, z samopoznania.

We mnie ta Czarna Dziura istniała zawsze, zrozumiałam ją jednak dość późno, dzięki astrologii, właśnie razem z doświadczeniem braków, które nigdy nie zostaną zaspokojone. Braki te kolejno interpretowałam i opisywałam, identyfikowałam w miarę przybywania lat i doświadczenia życiowego. 

Pierwszym brakiem, który zauważyłam, był brak poczucia bezpieczeństwa. Następnym niemożliwość porozumienia się z innymi, mimo dokładania wszelkich starań. Kolejnym, nie poddawanie się losu rozmaitym moim działaniom i zabiegom tak, jakbym walczyła z nieznanym przeciwnikiem nie widząc go i nie dotykając, ale tylko przeczuwając jego istnienie, widząc jednak oczywiste rezultaty jego destrukcyjnych działań.

Astrologia nadawała tym czarnym dziurom nazwy: Czarna Dziura Lilith, Spalony Merkury, mieszający języki, niszczycielski Uran Psuj, pożerający własne dzieci ojciec Saturn, a potem jego syn, Jowisz itp. Były to nazwy robocze, pozwalający na tworzenie odpowiednich definicji i jednocześnie ukrywające przed otoczeniem prawdziwe nazwy braków, których się wstydziłam, sądząc, że są zawinione moją nieudolnością.

Ta Czarna Dziura we mnie z biegiem czasu znalazła swoją lokalizację. Mieściła się ona po przeciwnej stronie klatki piersiowej, niczym w drugim ognisku elipsy, naprzeciwko serca. To tam gnieździł się ból, gdy słuchałam pięknej muzyki, to tam odczuwałam ssanie, gdy byłam głodna czegoś, czego chciałam od świata. To tam przychodził skurcz ze świadomością że „wiem, wiem, gdzie jest moje miejsce, chociaż wiedzieć nie chcę” czyli ostrym doznaniem bezsilności w sprzeciwie. Zawsze wiedziałam jednak, że wbrew pierwszemu wrażeniu, nie mogę dążyć do tego, czego mi brakuje, ponieważ Czarna Dziura wessie wszystko, co się do niej niebezpiecznie zbliży; a to, że ja czegoś pragnę lub wydaje mi się, że pragnę, nie oznacza, że mam prawo niszczyć to, co jest przedmiotem pragnienia. „Nauczono nas rezygnować, a tęsknoty nie oduczono” – jak pisze poeta.

Zwyczajni ludzie wspierają się nienawiścią, ja jednak miałam tę usterkę w swojej osobowości, że nie potrafiłam jej odczuwać lub zbyt głęboko zablokowałam możliwość jej doznawania.

Odcięcie się od własnych pragnień i emocji wydawało by się dobrym rozwiązaniem, gdyby nie to, że od razu w miejsce amputowanych pojawiają się emocje zbiorowe, którym gdy ulegnę, utracę szacunek dla siebie samej. W dodatku jeszcze byłam siebie tak bardzo niepewna, że często wolałam wierzyć innym niż sobie. A inni w tamtych czasach głosili idee nadrzędnej wartości spraw społecznych nad prywatnymi, także w świecie emocji, którymi posługiwano się jak cepem.

Dziś jest na odwrót, przynajmniej pozornie. Ale wkroczyliśmy w epokę kłamstw i udawania, zwłaszcza w sferze emocji. Wraz z odkryciem ich siły postanowiono je wykorzystać do sterowania ludźmi, a żeby to się udało, trzeba było zastąpić emocje osobiste, nieujarzmione, innymi, poddanymi oszlifowaniu, kształtowaniu a w końcu zakłamaniu. Napomykałam o tym w poprzednich odcinkach mojego bloga.

Pierwszy z brzegu przykład:

Pani minister Maląg, członkini rządu Pinokia, po raz kolejny zwraca się na konferencji prasowej tymi słowy: „nasi kochani Seniorzy!” Wszystko się we mnie gotuje, bowiem fałsz z tych słów poraża wręcz, zwłaszcza seniorów, których nikt nigdy nie kochał specjalnie jako społeczną grupę, a którzy mają wiele doświadczeń z rozmaitymi mówcami, próbującymi przekonać ciemny lud, że wszystko jest na odwrót, niż jest naprawdę.

Dlaczego zbiorowo nie kochamy seniorów? Z tej prostej przyczyny, że ich nie cenimy, że uważamy ich za balast, który lepiej, gdy szybko zejdzie, przynajmniej z naszego widoku. Zbliżające się perspektywy konieczności odwołania się do ludu, raz na jakiś czas kierują myśli rządzących w stronę tych, którzy ponoć biorą, a nic nie dają. Seniorów właśnie. Naszych kochanych.

Gdy się wszyscy nauczymy już fałszywych słów i gestów; kiedy zaplanujemy już nawet własną mowę ciała, zastąpimy niewolę naszych genów niewolą fałszu, jego przymusem. Obnażanie własnych uczuć będzie wówczas dopuszczaniem świata do swojej intymności, niesmacznym czynem, zbliżonym do epatowania nagością. Po wstydzie naszego ciała pojawi się wstyd naszego wnętrza, naszych prawdziwych myśli i uczuć. Jak my, kobiety, katujemy swoje ciało np przez operacje i zabiegi poprawiające jego urodę, tak będziemy poprawiać nasze wnętrze, nasze JA, co już zresztą robimy, choć w niewielkim jeszcze zakresie. Jak bowiem nazwać własną, tak zwaną duchowość i dążenie do perfekcji w swoich kontaktach ze światem, tzn. tego, co niektórzy z nas uważają za prawidłowe, pożądane i perfekcyjne? Stajemy się jednym wielkim fałszem. Coś, co było podobno dziełem sztuki, stworzonym przez Boga czy naturę, stało się nieudolnym naśladownictwem, wypaczonym ludzką, okaleczoną myślą.

Czarna Dziura wewnątrz nas zmienia swoje przeznaczenie. Stała się buforem, zabezpieczeniem przed ostatecznym zakłamaniem świata. Jest miejscem refleksji i poczucia, że właśnie tu jest ostatni punkt, w którym jeszcze można i należy się zatrzymać. Dlatego łatwiej ją znoszę, wiedząc zresztą też, że są rzeczy, których nie dam rady zmienić, ale za którymi nie przestanę tęsknić. Są miejsca, ludzie, słowa, obrazy, doznania, z którymi mogę obcować jedynie w snach albo przeczuciach, wiedząc że tak musi być i nic tego nie zmieni. Od urodzenia niosę w sobie zalążek śmierci, oby lekką była, gdy już nadejdzie.

Przeczytałam na FB  taki wpis z terenu naszego osiedla. Ktoś na spacerze z pieskiem napotkał lisa, którego zachowanie wydawało mu się podejrzane, bowiem zaatakował on małego pieska i nie bał się interwencji człowieka. Spotkanie to nastąpiło na terenie parku przy klasztorze. Osoba ta napisała, że w pierwszym wolnym dniu zawiadomi sanepid. W trakcie dyskusji nastąpił idiotyczny spór o to, czy zachowanie lisa było podejrzane, czy nie, ponieważ niektórzy go spotykali wcześniej i uznawali że nie jest podejrzane, bowiem lis zachowywał się wobec osób z dużymi psami przyjaźniej. Biorąc pod uwagę fakt, że teren Warszawy jest ogłoszony jako zagrożony wścieklizną, autorka wpisu zupełnie słusznie ostrzegała sąsiadów. Oczywiście dyskusja była dość niemądra, ponieważ podejrzane zachowanie lisa jest spostrzeżeniem nieprecyzyjnym i trzeba specjalisty, żeby na ten temat mógł się autorytatywnie wypowiedzieć.

Jak zazwyczaj przy okazji różnych ostrzeżeń pojawiają się osoby, których celem i ambicją  nie jest sensowne wypowiedzenie się w określonej sprawie, a zarzucenie komuś czegoś, chociażby zupełnie od czapy. Jak myślicie, co zarzucono autorowi wpisu? To, że do parku klasztoru prowadzi swojego psa, aby tam się wysikał, co w domyśle jest straszliwym bluźnierstwem, sądząc z temperatury emocji krytykującego, którego oczywiście nie obchodzi problem roznoszenia wścieklizny przez lisy.

Tak naprawdę chodzi jednak  o to, aby pokazać, że jest się lepszym, ważniejszym, mądrzejszym niż wszyscy inni i z tego względu należy się nam specjalne uznanie. Robi się to w mocno pokrętny sposób i nie powinno nikogo dziwić, że osoba taka spotyka się z niechęcią, a często wręcz nienawiścią, chociaż nikt nie jest w stanie przeciwstawić się jej z równą wyższością. Potem zaś jest już tylko pyskówka, która wygasa za sprawą bardziej zniechęconych do ciągnięcia sprawy. 

Zastanawiam się, czy zawsze tak było; także przed epoką świata wirtualnego, tak gdzieś z 50 lat wstecz. Fora, na których upowszechniano agresywnie swoje poglądy wśród rzekomych znajomych były oczywiście ograniczone, ale podejście niektórych osób identyczne. Był tylko jeden warunek – osoby te musiały mieć jakąś władzę, były kierownikami w pracy, nauczycielami w szkole, księżmi w kościele.I były rzeczywistymi znajomymi z pewnym autorytetem.

Kiedy usiłuję znaleźć przykład, nasuwa mi się od razu przed oczy prawdziwie wiosenna opowieść o rzodkiewce z rzeżuchą.

Miałam kiedyś szefową, kierowniczkę działu księgowości w pewnej niedużej firmie, zwanej dawniej zakładem pracy. Była to kobieta około czterdziestoletnia, mężatka, bezdzietna, spełniająca się wyłącznie w pracy. Wszyscy pracownicy tego działu uważaliśmy, że naszej szefowej nawet w nocy śni się zestaw naszych niewłaściwych postępowań i zachowań oraz paleta represji do zastosowania. wobec nas. Praca, którą wykonywaliśmy, była niezbyt skomplikowana; dawniejsza księgowość to nudne, ręczne wypełnianie rubryczek w tzw. “Księdze głównej”, ciężkim tomiszczu zajmującym pół biurka,  za to stosunki międzyludzkie były dziwaczne i pokręcone, w czym największy udział  miała nasza szefowa.

Byłam wtedy młodą dziewczyną, a praca ta była moją pierwszą, Stąd mój odbiór panujących tam zwyczajów pełen zdziwienia i negacji, ale dziś chyba wszyscy tak samo na to patrzylibyśmy. Pierwszy z brzegu przykład: jako młoda dziewczyna w pierwszej pracy, bez żadnego dochodu i bez zasobów finansowych, czekająca na pierwszą wypłatę nie posiadałam wielu rzeczy, które szefowa uważała za niezbędne dla pracownika. Najważniejszą brakującą rzeczą była torebka. Nigdy wcześniej torebka nie była mi potrzebna, nie nosiłam niczego ze sobą, co nie zmieściłoby się w kieszeni. Więcej chodziłam, niż jeździłam tramwajem i wówczas miałam w kieszeni złotówkę lub dwie, nie więcej.

Tymczasem moja szefowa wybuchła oburzeniem na mój widok w jednym z pierwszych dni mojej pracy, ponieważ weszłam do pokoju z materiałową siatką, którą kiedyś nosiło się, gdy szło się „na miasto” po zakupy. Wygłosiła wówczas długie kazanie na temat tego, że pracownik umysłowy, którym wtedy byłam, już na pierwszy rzut oka musi odróżniać się od pracownika fizycznego, któremu całkowicie obojętne jest jak wygląda i w co się ubiera. Ja jako pomoc księgowej, młodszy referent, muszę trzymać wysoko sztandar mojego stanowiska, a dla jego wizerunku niedopuszczalne jest chodzenie z szmacianą siatką (dziś to modna ekologiczna torba), zamiast torebki. To był początek sekowania mnie, ponieważ jako osoba skrajnie biedna, bez dostępu do wody w domu (rury zamarzły) przychodziłam do pracy i zaczynałam dzień od wizyty w łazience, gdzie myłam twarz i ręce. A z czasem dbając o swój status, malowałam usta i pudrowałam zielone cienie pod oczy. Takie postępowanie zdaniem szefowej było niedopuszczalne – służbowa łazienka służyła wyłącznie do mycia rąk przed przerwą śniadaniową.

To wszystko jednak niewiele znaczyło w obliczu tortury rzodkiewki z rzeżuchą. 

Na początek pewne wyjaśnienia: człowiek tak jakoś ma, że musi koniecznie wmawiać innym potrawy dobroczynne i szkodliwe, chociaż oczywiście ich klasyfikacja do danej grupy zmienia się często  i nieprzewidywalnie. Za mojej młodości najbardziej szkodliwą potrawą były pomidory. Czego one w sobie nie miały! Nawet jakiś arszenik podobno. I było to w czasach, gdy wysypywano proszkiem przeciwko robakom obficie całe mieszkanie, a proszkiem tym było zakazany obecnie w tej roli azotox! Ale zmuszanie innych do jedynie zdrowego żywienia wg własnego widzimisię trzyma się doskonale, zwłaszcza w internecie, do dziś.

Kiedy przychodziła wiosna i w sklepach można było kupić pierwsze rzodkiewki, a ze względu na zbliżającą się Wielkanoc niektóre osoby hodowały rzeżuchę na podkładce z ligniny lub waty, nasza szefowa dostawała kręćka na punkcie zdrowego odżywiania. Przynosiła do pracy  rzodkiewki z własnej grządki oraz zawiniętą w mokrą szmatę (nie było jeszcze wówczas torebek foliowych) rzeżuchę i zapędzała pracowników do krojenia, siekania i sporządzania z tych produktów życiodajnej surówki. Nikogo nie powinno dziwić, że w atmosferze pouczania, jak jest to zdrowa potrawa i ile poświęca nasza szefowa, żeby ją dla nas przygotować, zamiast zgubnych dla zdrowia kanapek, nie daj Boże z wędliną, które sami przynosiliśmy sobie do  pracy, zwłaszcza, że  odstręczał nawet sam zapach rzeżuchy, mocno intensywny, A już przymus jedzenia tego paskudztwa w niektórych osobach wzbudzał odruch wymiotny. Wiele lat musiało upłynąć żebym zaczęła z chęcią zajadać rzodkiewkę. Do rzeżuchy nie przekonałam się do dziś.

Jej i nasz naczelny szef, główny księgowy, bardzo nieprzyjemny osobnik, obleśny grubas lubiący przytulać znienacka młode dziewczyny, za najzdrowszy uważał czosnek. On już miał się za tak ważną osobę, że nie tłumaczył swoich nawyków żywieniowych, po prostu żądał akceptacji. Bawiło jak go jednak bardzo, kiedy w poniedziałek rano musieliśmy wejść do jego gabinetu i nie paść trupem z powodu smrodu. Na szczęście koło środy już smród ulatniał się nieco w nigdy niewietrzonym pomieszczeniu, A w czwartki księgowy przystępował do  końskich zalotów. Wbrew pozorom był bardzo niebezpiecznym człowiekiem i kiedyś z trudem się przed nim obroniłam, używając w tym celu ciężkiego, metalowego dziurkacza. To uwolniło mnie od firmy, a także od obowiązkowego jedzenia sałatki z rzodkiewką i rzeżuchą.

Niestety, nieszczęsna osoba spacerująca ze swoim pieskiem w przyklasztornym parku, w wirtualnym świecie nie dysponuje podobnie skuteczną bronią, pozostaje jej jedynie cichcem wynieść się poza zasięg agresora. I mieć nadzieję, że jeszcze nie obowiązuje prawo ostatnio procedowane, wg którego być może, sikanie psa w parku koło klasztoru będzie bluźnierstwem.

Drażni mnie oglądanie jak oficjele składają wieńce przy rozmaitych okazjach. Oczywiście wieńców nie noszą sami, targa je za nich ktoś inny. Ważniak zaś podchodzi do wieńca i poprawia na nim wstążki. Czasami wstążki są już ładnie rozłożone przez niosącego (najczęściej żołnierza) więc ważniak psuje po prostu ich estetykę. Jest to jeden z tych przejawów życia społecznego, w którym widać wyraźnie fałsz i nadęcie. Chciałoby się zawołać: jeśli tak bardzo czcisz zmarłego, to czemu boisz się ciężaru wieńca, który i tak poniósł byś zaledwie kilka kroków!

Oficjalne uroczystości obfitują także w różne przemówienia. Tych po kilku minutach często ma się już dość, niezależnie od tego, co mówią przemawiający. Kiedy patrzę na takiego mówcę, który dysponuje zaledwie trzema rodzajami gestów, identycznymi dla każdej ręki, po kilku minutach machania można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z dzieckiem naśladującym dyrygenta orkiestry: rysując w powietrzu trójkąty prostokątne z najdłuższym bokiem skierowanym do góry lub trzywierzchołkową falę, podkreśla swoją pozycję, a nie umiejętności, bo dyrygentowi nie wystarczy machanie rękami, wszak nie o to chodzi w muzyce. Ale dziecko tego nie wie, a politykowi wmówiono, że takie gesty oznaczają ponoć szczerość (!) przekonań.

Człowiek o twarzy jak wyrzeźbionej z mydła lub oddanej z gumy zawiesza głos na długą minutę, aby słuchacze sądzili, że jego słowami kieruje namysł lub emocja rzekomo skrzętnie ukrywana mocą wrodzonej kultury stateczności przynależnej temu stanowisku. Fałsz aż bije z tej gumowej twarzy; ograne chwyty tylko go podkreślają. Kiedyś mawiało się: uśmiech nr. 5, dziś można to zmienić na: broda do góry, będziesz bardziej posągowy na raz dwa trzy. Takty oczywiście.

O kłamstwach polityków wszyscy wiedzą, przyjmują je więc jak naturę rzeczy – oficjele już tak muszą mieć, nie zwracajmy na to uwagi. Jednak nasz instynkt wierci wewnątrz nas jakąś małą dziurkę, którą nazwać można właśnie irytacją. Czy zwierzęta mogą kłamać? Nie mam pojęcia, chociaż jednak skrywanie się w gąszczu i cierpliwe wyczekiwanie na ofiarę lub na jej nieuwagę mogłoby zostać zaliczone do pewnej formy oszukiwania. Wówczas człowiek, jako zwierzę, genetycznie dysponowałby środkami zapobiegającymi lub utrudniającymi oszustwo potencjalnego agresora. Może więc nasza irytacja jest taką formą prymitywnej intuicji, ostrzegającej przed zasadzką i fałszem.

Moi rodzice zawsze mówili, że złe jest szydzenie z cudzego wyglądu i cudzego zachowania. Podzielałam ten pogląd przez wiele lat, dopóki nie nadeszły czasy, kiedy dysponując nadmiarem wolnych chwil i z powodu bólu oczu czytanie książek muszę od czasu do czasu zastąpić oglądaniem telewizji, a w tym i polityków. Mój telewizor zaś ma taką wadę, że żeby dostać się na „Netfliksa” albo w inne internetowe miejsce, muszę przynajmniej 5 minut pooglądać ustawioną stację z wiadomościami. Przestawić kanału się nie opłaca, pozostaje odczekać bez entuzjazmu, ale też i bez zbytecznej niechęci. Ot taki obrazek, jaki nasuwa się nam przed oczy, dopóki oczywiście nie zacznie uwierać i denerwować.

Napisał ktoś na Facebooku: „oddam buty do łaciny”. W pierwszej chwili nie zrozumiałam znaczenia słowa (chodziło o tańce latynoamerykańskie), chociaż wiem, że gdyby napisano: „oddam japonki” wiedziałabym, o co chodzi, to także buty, choć nie tak wyspecjalizowane. Tak jest i z gestami polityków i ich zachowaniem publicznym – od razu wiadomo z założenia, że kłamią, gdy posługują się wyuczonymi ruchami dość prymitywnym zasobem gestów tzw. (niesłusznie) mową ciała. Prawdziwa mowa ciała wszak odzwierciedla osobowość i indywidualność danego człowieka, a nie jakiś wydumany zasób ruchów, rzekomo o czymś świadczący, na ogół nie wzięty z naszego zasobu kulturowego tylko od tych zza oceanu. Prezydent Ukrainy w swoich codziennych wystąpieniach nie macha rękami, nie czyni trójkątów w powietrzu, chociaż jest zawodu aktorem i pewnie gestów podkreślających słowo zna o wiele więcej, niż przeciętny polityk. I jest bardziej nasz. Nie stosuje ich jednak raczej  dlatego, że właśnie wierzy w to, co mówi, jest szczery i nie owija w bawełnę. Ewentualna gestykulacja jest niedostrzegalna na pierwszy rzut oka, bowiem stanowi rzeczywistą mowę ciała człowieka ze zbliżonego kręgu kulturowego. To chyba także powoduje jego popularność na świecie.

Co do gestykulacji – mam także własne doświadczenia i spostrzeżenia. Ongiś, wieki temu, gdy rzuciłam palenie papierosów, miałam taki gest: podnosiłam w górę dłoń, ale w połowie ruchu, gdy orientowałam się, że nie mam w niej papierosa, dotykałam nasady nosa i pocierałam go, wytracając energię ruchu. Moja dyrektorka poinformowała mnie, że gest ten jest oznaką nieszczerości i powinnam nad nim zapanować jako że reprezentuję publicznie firmę uosabiającą pewność i zaufanie. To skłoniło mnie do zainteresowania się tym problemem i zaowocowało dostępem do stosownego amerykańskiego podręcznika (polskich materiałów ogólnodostępnych wówczas jeszcze nie było). Nabyłam dzięki niemu mnóstwo niepotrzebnej wiedzy, jako, że my, Polacy, inaczej odbieramy gesty, a przynajmniej odbieraliśmy wówczas, w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku.

Zaczęłam jednak od opisu składania wieńców. Noszenie ich przez kogoś innego, a składanie przez osobę ważną, ukoronowane poprawianiem wstęgi ,nie jest żadnym prawdziwym hołdem, a naśladownictwem, mającym ukazać w zunifikowanej formie wysoką pozycję składającego. Machanie rękami nie jest dyrygowaniem otoczeniem, a nędzną namiastką poczucia władzy.

Przeczytałam ostatnio takie zdanie: „…światło świeci w życiu jedynie przez bardzo krótki czas. Może tylko przez kilkanaście sekund, jeżeli ten czas minie I jeżeli człowiek nie zdąży znaleźć danego mu objawienia, nie będzie już miał powtórnej okazji. I być może przyjdzie mu spędzić resztę życia w głębokiej samotności i żalu, od których nie ma ucieczki…” (Haruki Murakami „Kronika ptaka nakręcacza).

Wierzyłam i wierzę, że każdy człowiek w swoim życiu doznaje czasem olśnienia, błysku zrozumienia; jednakże po chwili to poczucie rozmywa się, ginie bezpowrotnie. Tylko niesłychanie rzadko po takim błysku następuje rzeczywiste zrozumienie, choć i ono może po chwili ulec zapomnieniu. Wiadomo jednak znacznie dłużej, że chwila taka miała miejsce i że tylko nasza nieuważność nie pozwoliła rozwinąć się jej i pozostać na dłużej. Czasami nasz żal trwa tak długo, że fakt pozostaje niezapomniany, choć myśl dawno uleciała.

Czuję się właśnie tak, jakbym przez całe życie zbliżała się i oddalała od takiego światła, które w mgnieniu przynosi wiedzę, o tym, co jest ważne dla mnie. Czasami wydaje się, że ten błysk jest tuż, tuż, ale zanim nadejdzie i przeminie, nie odgadnę go, jakkolwiek bym się nie zbliżyła. Z obserwacji jednak wiem, że wywołują go najczęściej rzeczy drobne i ulotne, drażniące ale nigdy niezdefiniowane. Może jest to śmieszne, ale poprawianie wstęgi na wieńcach i czynienie obiema rękami trójkąta wydaje się zbliżać mnie do tego błysku zrozumienia. Tylko zbliżać, nic więcej. Tylko że czasu mam coraz mniej i może się okazać, że błysk zrozumienia był zwodniczy.

Tej nocy wróciłam na wojnę. Ostatni raz przebywałam na niej jako kilkuletnia dziewczynka i zapamiętałam przede wszystkim koszmar wybuchów i wizg pikujących samolotów, fruwające strzępy kraciastego czerwono-białego obrusa i białe pierze, które można pomylić z chmurą. Kiedy obudziłam się, zrozumiałam że wojna dzisiaj jest inna. Nie jest kolorowa, jest szaro-czarna, a szmaty są bezbarwne i poszarzałe.

Mimo że te obie wojny, ta z moich koszmarów i ta rzeczywista pozornie różnią się bardzo od siebie, w gruncie rzeczy są podobne. Helikoptery nie pikują, a posuwają się statecznie, nisko i spokojnie, powoli wypuszczając grzmot i ogień. Z góry nie sypie się pierze, a kamienie i żelastwo. Krew nie jest krwią, bo obraz telewizyjny w trosce o ludzką wrażliwość zamazuje jej barwę, zaciera kształt i osobowość zwłok. Pozwala dojrzeć jedynie szczegół: fioletowy klapek, zabawkę z urwaną głową, modny but, który poleciał daleko od zwłok, lakier na paznokciach ofiary, rozsypane ziemniaki z rozdartej reklamówki. 

Widzę i wiem, że najmniej szans mają zwykli ludzie, tym gorzej ma ten, im jest starszy i mniej sprawny albo nieogarnięty lub niefrasobliwy. I ten, kto nie wyjechał na czas – gdy wszystko dookoła było jeszcze spokojne i tylko oni wyczuwali, że coś wisi w powietrzu.

Dzieją się rzeczy wielkie

I straszne

Ale rzeczy małe

Też bywają straszne

Wolę małe

Ale nie one mnie wybierają

Zaliczam więc małe do delikatnych i łagodnych

Mimo że

Bo coś wielkiego musi zawsze się spierać z czymś małym

Małe słupki muszą ograniczać przestrzeń

Robią to lepiej niż duże pylony i wielkie wydarzenia

Zachowują więcej nas z nas.

Zatraciłam już zdolność przewidywania. W cichej nadziei, że moje życie dobiegnie w spokoju i męczącej jednostajności, jak w letarg zapadałam w marzenie o bezbolesności nieuchronnego końca. A tymczasem…

Słyszę dzisiaj w telewizji wypowiedź kogoś, że w Polsce mamy 2 miliony wolontariuszy i że siedemdziesiąt kilka procent spośród nich nie przestanie pomagać uchodźcom, dopóki będzie taka potrzeba. Co się stało więc z tymi młodymi ludźmi, którym zarzucano odklejenie się od rzeczywistości i życie w bańkach? Dlaczego wrócili na ziemski padół opuszczając wygodne gniazdka sztucznych przestrzeni?

Czyżby odkryli, że nie jesteśmy tym co jemy, a tym co robimy, naprawdę i namacalnie? A może dowiedzieli się, że robienie czegoś konkretnego na rzecz innych ludzi na swój sposób, nie ustalony i nakazany przez innych, daje poczucie bliskości i szczęścia, o które tak trudno w czasach, gdy szczęście uważa się za coś, co się każdemu należy bez względu na zasługi i wysiłki. Co najdziwniejsze, niektórzy przekonują się, że ponoszenie pewnych kosztów osobistych i psychicznych, wynikających ze starć różnych osobowości, kultur i przyzwyczajeń, samo z siebie przynosi satysfakcję z pokonania własnych ograniczeń. Ci którzy Goszczą uchodźców w swoich domach, odczuwając z tego powodu dyskomfort, czynią jednakże wysiłki, aby przemóc swoje negatywne wrażenia, czasem nawet niepotrzebnie i nadmiernie siebie ograniczając. Satysfakcja płynąca z własnych utrudnień na rzecz innych osób, które dotknął los jest czymś widać niezbędnym dla człowieka, choć o tej niezbędności zapomnieliśmy.

Z tego punktu widzenia nie tylko uchodźcy, ale i my odnosimy korzyści z naszych postaw i postępowania. Małe rzeczy zachowują więcej nas z nas.